Ahmed İhsan Tokgöz

Ahmed İhsan Tokgöz

1868 yılında Erzurum’da doğdu. Şam Askerî Rüşdiyesini (1880), Üsküdar İdadîsini ve Mülkiye Mektebini (1886) bitirdi. Hariciye Tercüme Kaleminde memuriyete başladı. Buradan Tophane Müşirliğinde tercümanlığa geçti. Ümran adıyla haftalık dergi çıkardı (3 Ekim 1887). Ancak dergisi 29. sayıda kapandı. 1890’da memurluktan ayrılarak yayın hayatına atıldı. Bir arkadaşıyla Âlem Matbaasını satın aldı. Dergisi kapanan Ahmed İhsan, Rum Nikolaidi Efendinin çıkardığı Servet gazetesinde tercüman olarak çalışmaya başladı. Yeniden dergi çıkarmak için ruhsat alamayınca, Nikalaidi Efendi ile anlaşarak Servet’in ilâvesiymiş gibi Servet-i Fünûn’u çıkardı (27 Mart 1891). Mayıs 1891’de Avrupa gezisine çıkarak orada gördüğü, çinkografi ve klişehane yeniliğini ilk defa Türkiye’ye getirdi. Recâîzâde Ekrem’in tesviyesiyle Servet-i Fünûn’u bir edebiyat dergisi hâline getirdi.

Derginin ismi harf inkılâbından sonra 1681. sayısında Uyanış’a çevrildi (6 Aralık 1928). Dergi, 25 Mayıs 1944 yılına kadar yayınını sürdürdü. II. Abdülhamid devrinde kapatıldığı 43 gün ve Mütareke sırasında çıkmadığı dört yıl hariç, devamlı olarak 45 yıl ve 2464 sayı yayınlandı. Dergi, II. Abdülhamid’in takdirini kazanmış ve padişah II. Meşrutiyete kadar dergiye ayda 3240 altın kuruş yardımda bulunmuştur. Derginin edebiyat dünyamızda da ayrı bir yeri vardır. Servet-i Fünûn, Edebiyat-ı Cedide (1896- 1901) ve Fecr-i Âtî (1909-1912) gibi edebî toplulukların kurucu yuvası idi.

Ahmed İhsan, dergisini II. Meşrutiyetin ilânıyla günlüğe çevirdiyse de, kısa süre sonra yine haftalığa döndü. Dergiyi 1914-1916 yılları arasında 914 sayı günlük yayınladı. Diğer yandan Abdullah Zühdi ile Fransızca Le Soir gazetesini çıkardı (14 Eylül 1916- 15 Aralık 1918).

Ahmed İhsan Millî Mücadele sırasında Anadolu’ya büyük destek vermiştir. Ordu milletvekili olarak 1931-1942 yılları arasında parlamentoda bulundu. Gölcük-Değirmendere’de çiftlik evinde 29 Aralık 1942öldü. Karamürsel Mezarlığında gömülüdür.

Ahmed İhsan, eserlerinde devrin siyasî, iktisadî, sosyal ve kültürel hayatı hakkında kıymetli bilgiler vermiştir.

Hatıraları-gezi notları: Asya-yı Şarkîye Seyahat (1890), Avrupa’da Ne Gördüm (1891), Altı Hafta Nilde Seyahat (1894), Tuna’da Bir Hafta (1911; yeni yayını: Cüneyt Kut, ’Ahmet İhsan Bey’in Tuna’da Bir Haftası’, Simurg, S. 1, 1999, s. 128-153), Tirol Cephesinde Ateş Hattında (1914), Matbuat Hatıralarım (2 cilt, 1930-1931; Alpay Kabacalı tek cilt hâlinde yeniden yayınladı, 1993; bu yayında aşırı sadeleştirme yüzünden uslûp değişmiştir). Romanı: Ülfet (1892), Haver (Servet-i Fünûn’da tefrika, 1892). Diğer eserleri: Takvîm-i Ümran (1888), Nev-Usûl Fotoğraf (1889), İlm-i Servet (1890), Küçük Fıkralar (1890), Bir Facia (1891), Demiryolu (1891), Fennî Eğlenceler (1891), Postacı (1891), Bahse Ne Dersiniz (1891), Musavver Nevsal-i Servet-i Fünûn (Hicrî 1310, 1311, 1312, 1313, 1314 senelerine mahsus beş cilt, 1895-1898), Musavver Servet-i Fünûn’un Tarihçesi (1913), Cemiyet-i Akvam’a Müzaheret Cemiyetleri Beynelmilel İttihadı Sekizinci Lyon Kongresine Ait Rapor-Bal Ekalliyet Komisyonuna Ait Rapor (1924).

Ahmed İhsan Tokgöz, Türkçeye çok sayıda kitap da çevirmiştir.

Bilge Ercilasun, Ahmet İhsan Tokgöz’ü yayınladı (1996).