Mevlâ Kulu
Mevlâ Kulu
XVII. Yüzyılın 25-30 yıllarıyla-XVIH. yüzyılın başı)
Mevlâ Kulu’nun hikmetleri, yazar F. Tuyke tarafından bulunduğu 1926 yılında ilim alemince tanındı. Onun eserleri üzerinde, G. Segdi, L. Celey, Ş. Abilov, H. Hismetullin, K. Devletsin, M. Ehmet-canov gibi alimler çalışmıştır.
Mevlâ Kulu’nun eserlerinin bulunuşuyla, Tatar Edebiyatı tarihinde yeni bir çığır açılmıştır. Onun eserleri Tatar edebiyat tarihinde, asla kaybolma-yacak zengin şiir hazinesi sayılmaktadır. Yüzyıllar boyunca kaybolup günümüze ulaşmayan edebî eserlerin sayfaları arasındaki kopukluğu onun eser-leri ortadan kaldırdı ve bu eserler sanat çeşmesinin hiç durmadan aktığını gösterdi.
Onun doğum ve ölüm yılı kesin olarak bilinmemektedir. Şiirlerinde Mevlâ Kulu adını kullanmıştır. Bu, onun mahlasıdır. Bir şiirinde kendisini Mollakul diye de adlandırmaktadır. Son yıllarda araştırmacılar onun gerçek adı ve hayat hikâyesi hakkında yeni belgeler buldular. M. Ahmetcanov, onun gerçek isminin Bayram Ali Kuluoğlu olduğunu açıkladı. Halk arasında onun Bimke Sûfî diye tanmdığı bilinmektedir. O, Kazan’a bağlı, bugünkü Tataristan’m Pitreç Bölgesinde bulunan Çıtı köyünde dünyaya gelmiştir. Şiir-lerinden anlaşıldığına göre, Kazan’da yaşayan hocası Molla Mamay adlı bir zata ithafen şiirlerler yazmıştır. Mevlâ Kulı, şiirlerinde, iyi tahsil görmüş, bilgili ve kültürlü bir mutasavvıf olduğunu ifade edip Molla Mamay’ı övmektedir. Buradan hare-ketle, Mevlâ Kulu’nun Kazan’da hocası Molla Mamay’dan dersler almak suretiyle kendisini yetiştirdiğini söyleyebiliriz. Diğer eserlerinden ise onun Bulgar şehri çevresindeki tarikatlerde ömrünü
geçirdiğini, şiirlerini söz konusu yerlerde kaleme aldığı anlaşılmaktadır. Bir şiirinin yazılış tarihini, Miladî 1678-79(Hicrî 1088) şeklinde bizzat kendisi kaydetmektedir. Kaynaklardan anlaşıldığına göre, Bayram Ali Kuluoğlu 1699 yılında henüz hayattadır. 1678 yılında Bulgar şehri harabelerinin yakın-larındaki pek çok köye Tatar çiftçileri gelip yerleşmiştir. Onların lideri Bayram Ali Kuluoğlu, yani Mevlâ Kulu’dur. Çarlık idaresi, Tatarları söz konusu yerlerden kovmuş ve buralara Rus köylü-lerini yerleştirmiştir. Bu olay, 1699 yılında vuku bulmuştur. Bayram Ali Kuluoğlu, kendi taraf-tarlarıyla Şuşma boylarındaki Eski İştirek köyüne gidip yerleşmiştir. Onun kabrinin de bu köyde bulunması muhtemeldir.
Mevlâ Kulu şiirlerini, tıpkı Ahmet Yesevî ’nin eserleri gibi hikmet şeklinde adlandırmıştır. Şiirlerinin toplam sayısı yüz kadardır. O, tasavvuf alanımda, Süleyman Bakırganî ve Kul Âbidin gibi zatları üstadı olarak kabul etmektedir. Şiirlerinde, tasavvuf geleneğini yaşatmaya devam etmektedir. Dinî görüşlerini, dünyevî motiflerle örülmüş olarak işler. Yaşadığı devirdeki insanın kederini, derdini, ağlayıp sızlanışları, dünya görüşünü canlı tasvir-lerle vermesi eserini değerli kılmaktadır.
