Çerkeşşeyhîzâde Seyyid Mehmed Tevfik Efendi
1827 yılında Ankara’da doğdu. Babası ulemadan ve Sâdât-ı Hüseyniyye’den Seyyid Osman Efendi’dir. İlim yolculuğuna ilk hocası olan babası Osman Efendi’nin yanında başladı, akabinde Ankara ulemasından Ahaveyn Ahmed Efendi’den sarf, nahiv, fıkıh ve hadis gibi temel İslami ilimleri tahsil etti. 1844 yılında Ankara Beypazarı’na, 1846’da İstanbul’a giderek Çankırılı Ahmed Efendi ve Vidinli Mustafa Efendi’nin ders halkalarına devam etti ve bu hoca efendilerden icazetname aldı.
Zamanla sarf, nahiv, akait, mantık, fıkıh ve diğer İslami ilimler alanında pek çok eser kaleme aldı. Babasının 1836 yılında, Sultan II. Mahmud tarafından İstanbul’a davet edilmesiyle de İstanbul’daki hizmet hayatı başladı.
İstanbul’da ilk olarak Şubat 1855’te Beşiktaş naipliği, sırasıyla Haziran 1857’de Haleb mevleviyeti, 1858’de Kayseri ve Çankırı naipliği, 1860’ta Bursa naipliği, 1861’de Safranbolu naipliği, 1865’te Balıkesir naipliği, 1866’da Mısır mevleviyeti, 1868’de Kastamonu Müfettişi Hükkâmlığı ve 3 Nisan 1870’te Medine-i münevvere mevleviyetinde bulundu. Bu hizmetleri yürüttüğü sürede kendisine üçüncü rütbeden mecidi nişânı verildi.
Görev süresi dolduktan sonra doğum yeri olan Ankara’ya döndü ve yaklaşık 11 sene burada ikamet etti. Bu süre zarfında “Harbiye” ve “Musabin İfa-yı Kavâim” komisyonları riyasetinde bulundu. Komisyonda üstün başarı ile yaptığı hizmetler neticesinde dördüncü ve üçüncü rütbelerden Osmanlı nişanı ile taltif edildi. Memuriyet hayatı esnasında bilgi birikimini yeni nesillere aktarmayı da ihmal etmedi. İdari görevlerinin yanında talebe yetiştirmeye devam etti ve 24 talebeye icazetname verdi.
1877’de Osmanlı Meclis-i Mebusanına katıldı. Adliye teşkilatında Mahkeme-i Bidâyet-i Cezâ Riyasetinde bulundu ve akabinde 1881’de İstanbul’a geldi. 25 Temmuz 1882’de İstanbul payesi ve ikinci rütbeden mecidi nişânı ile taltif edildi. 17 Ocak 1883’te mahkeme-i teftiş-i evkaf müsteşarı oldu.
İlmî payesi her geçen gün yükseldi, 5 Ağustos 1883’te İstanbul kadısı oldu. Yaklaşık iki yıl sonra 23 Şubat 1885’te Bağdat ıslahatı hakkında Bâb-ı Âli’de Şûrayı devlet reisi Akif Paşa’nın başkanlığındaki komisyonda aza olarak görev yaptı. 1885’te Çeşme kazasındaki bir arazi meselesi sebebiyle kurulan komisyona başkan olarak görevlendirildi.
7 Nisan 1886 tarihinde Meclis-i Tedkikât-ı Şer‘iyye azası, Rumeli kazaskeri muavini ve Meclis-i Meşâyih nazırı oldu. Meclis-i Meşâyih nazırlığı görevini fahri olarak yürüttü. Kendisine 28 Şubat 1889’da Anadolu kazaskerliği payesi ve birinci rütbeden mecidi nişânı verildi. 15 Nisan 1889’da Tedkik-i Müellefât Encümeni riyasetini fahri olarak yürüttü ve 26 Aralık 1889’da Rumeli kazaskerliği payesini aldı.
1893 yılında vefat etti, Aksaray Sofular’daki Şâbânî-Çerkeşî tekkesi olan Ekmel Dergâhı’na defnedildi.
Eserleri:
Behçetü’t-Tarif fi ‘İlmi’s-Sarf
Hediyyetu’s- Sıbyân
İcmâlü ‘İlmü’n- Nahv
Tuhfetu’s- Sıbyân
Meziyyet-i İslamiyye
Gâyetu’l-Beyân fi İlmi’l-Mizân
Miftâhu’l- Akâid
Kasâid-i Tevfik
Risâle fi Mahiyeti’l-Mümkine ve’l-Mec‘ûle
Risâle fi’l-Akl
Risâle fi Hakki Fâkit-i Vakti’s-Salah
el-Levaihu’l-Kudsiyye fi Hakki Şeyhi’l-Ekber İbni’l-Arabi
Mecmua-i Fevâid
Risâle fi Hudûsi’l-Âlem
Risâle fi’l-İman
Risâle fi’l-Kelâm
Risâle fi Mâhiyeti’l-Ecsam
Risâle fi’s-Saade ve’r-Rakabe
Risâletü’l-Vücub
Terceme-i Tikâti’l-Envar fi Letâifi’l-Ehbar
Risale fi'l-mantık
Risaletü'l-Hamidiyye
Keyfiyyetü salatün ma-kad vakaat mine'l-evkate'l-hams
el-İtkan fi tahkiki'l-iman
Kaynak: Esra Yıldız, Şeyhülislamlık Belgelerinde Hz. Peygamber’in İlmî Mirası (1879-1924) Yılları Seyyid Ulema Biyografileri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
İLGİLİ ÖYKÜLER
