Abbas Kasım İbn Firnâs
Abbas Kasım İbn Firnâs, IX. yüzyılda yaşamış şair, müzisyen, fizikçi, mühendis, İslam âlimi ve astrologtur. Aynı zamanda tarihte ilk uçma girişiminde bulunan isimdir. 810-887 yılları arasında yaşadığı düşünülmektedir. Endülüs’ün Ronda bölgesindeki Tâkerunâ’nın köylerinden birinde doğdu. Kurtuba’da büyüyüp yetişti. Berberi asıllı azatlı bir köle olması dışında hayatı hakkında pek bir bilgi bulunmamaktadır.
Abbas b. Firnâs, gökyüzü ile yakından ilgilenmiştir. Kurtuba’daki evinde gökyüzünün net bir şekilde gözlemlenebileceği bir uzay laboratuvarı oluşturdu. Uzayı temsil niteliğinde bir gök küresi yaptı ve bu küre, rasathane işlevi gördü. İbn Firnâs, astronomi alanında da önemli çalışmalar yaptı. Sinhind adını verdiği astronomi tabloları Avrupa’da astronominin gelişmesine oldukça katkı sağladı.
Abbas b. Firnâs, insanları havada taşıyabilecek ve uçmasını sağlayabilecek bir makine inşa etmesiyle dikkat çekti. İpek ve kartal tüyleri kullanarak yaptığı kanatlarla Kurtuba Ulu Cami’nin minaresinden aşağı atlayarak uçmayı başardı. Aşağıda kendisini izleyen kalabalığa önce uçmuş sonra iniş yaparak onların yanına gelmesi gerektiğini söylemiş ancak makinenin kuyruk kısmını iyi tasarlayamadığı için inişinde istediği başarıya ulaşamamış ve yaralanmıştır. Bu düşüşte almış olduğu darbelerden dolayı hayatının sonuna kadar bel ağrısı çekmiştir. Böylelikle tarihte ilk kez uçmaya yarayan bir makine tasarlayan ve bu makineyle uçmayı başaran, başka bir deyişle paraşütle atlayan ilk insan oldu. Leonardo da Vinci'nin uçuşla ilgili çizimleri ve Wright kardeşlerin ilk uçuş deneyimi Abbas Kasım İbn Firnâs’ın icadı ve uçuşundan yüzyıllar sonra gerçekleşecektir.
Abbas b. Firnâs’ın çalışmaları bunlarla da sınırlı değildir. Aynı zamanda kumdan cam imalatını bulan ilk kişi oldu ve kaya kristallerini kesme yöntemini de geliştirdi. Bu vakte kadar kaya kristallerini kesme yöntemini yalnız Mısırlıların bildiği düşünülmekteydi. Abbas b. Firnâs’ın geliştirdiği yöntemle birlikte Endülüs Emevî Devleti, Mısır’dan kuvars adı verilen kristalleri ihraç etmeyi bıraktı. Dereceli gözlüğü ilk bulan isim de yine Abbas b. Firnâs’tır. Bacon’dan üç asır önce bu gözlüğü keşfetti.
Abbas b. Firnâs, astronomi tabloları hazırladı, şiir yazdı, musikişinas kişiliğiyle İslam musikisinin Endülüs’teki gelişimine katkı sağladı, el-Makata adlı saati tasarladı ve gezegenlerle yıldızların hareketini temsil eden bir daire zinciri geliştirdi. Abbas b. Firnâs’ın, Halîl b. Ahmed’in Kitâbü’l-ʿArûz’unu en iyi anlayan ve açıklayan ilk Endülüslü olduğu kaynaklarda yer almaktadır. Kendisini çekemeyenler tarafından sihirbazlıkla suçlandığı da rivayet edilmektedir. İbn Hayyân’ın el-Muḳtebes adlı kitabında örneklerini verdiği bazı şiirlerinin dışında hiçbir eseri günümüze ulaşmamıştır.
Bugün bazı Arap ülkelerinde bulunan havaalanları, hava üsleri ve eğitim merkezleri onun adını taşır. NASA, Ay'da bulunan 89 km çapındaki bir kratere, bilim dünyasına sunduğu katkılar sebebiyle “Abbas İbn Firnâs Krateri” adını vermiştir. Endülüs’lü bir İslam âlimi olmakla birlikte Türk-İslam dünyasına sağlamış olduğu katkılardan dolayı “Uçan Türkler” kategorisinde yer almaktadır. Libya’da onuruna posta pulu bastırılmıştır. Bağdat Uluslararası Havalimanı’na heykeli dikildi ve yine Bağdat’ta bir havalimanına adı verildi.
Bazı Batılı kaynaklarda hatalı olarak Abbas İbn Firnâs yerine Armen Firman şeklinde Latince bir isim kullanılmaktadır.
Kaynak
Erol Çetindal, Endülüs’te Yetişen Müslüman Bilim Adamları ve Bilim Dünyasına Katkıları, Kastamonu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
Kasım Kırkbıyık, Abbas b. Firnâs, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 1988.
Sevtap Sarıca, Endüstriyel ve Grafik Tasarım Bağlamında Kağıt Sanatları ve Bir Uygulama Örneği, Süleyman Demirel Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Grafik Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
İLGİLİ ÖYKÜLER
