Ahmed Bin Sehl El-Belhî
Ahmed bin Sehl el-Belhî, İranlı Müslüman bilim insanıdır. 850 senesinde Afganistan’ın kuzeyinde bulunan Belh’e bağlı Şamistiyan’da dünyaya geldi. İlk eğitimini babasının yanında aldı. Sonra katıldığı bir hac seyahati sırasında İslam filozofu Kındî’nin öğrencisi olup felsefi disiplinleri onunla öğrendi. Coğrafya, psikoloji, tıp ve matematik ile meşgul olan Belhî, astronomiye de ilgi duymuş ancak bu ilmin matematiğiyle ilgilenmiş, yıldızlara bakarak gelecekten haberdar olma kısmına inanmamıştır.
İbnü’n-Nedîm, Belhî’nin, eski ve yeni birçok ilimde üstün konuma sahip bir âlim olduğunu söyleyerek onu edebiyatçılar arasında zikretmektedir. Belhî’nin bilinen en ünlü talebesi Nîşâbur’da ilk eğitimini aldıktan sonra Belhî’den dersler alan ve ilim ve felsefe alanındaki üstünlüğünü kabul ettirerek genç yaşta “Nîşâburlu filozof” unvanını kazanan Ebû’l-Hasan el-Âmirî (ö. 992)’dir.
Edebî ve felsefi düşünceyi bir araya getirebilen ve bir metin içinde iç içe harmanlayan nadir müelliflerden biri olan Belhî, ruh sağlığı üzerine kayda değer ilk orijinal eseri kaleme aldı.
Belhî’nin çeşitli disiplinlerde kırk üç eserinin varlığından söz edilmektedir. Bu sayıyı altmışlara kadar çıkaran araştırmacılar olsa da bunların sadece isimleri bilinmektedir. Günümüze ulaşan iki eseri vardır. Bunlar, tıp ve ahlak üzerine kaleme almış olduğu Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs ile coğrafya ile ilgili olan Suverü’l Ekalîm’dir.
Belhî’nin günümüze ulaşmayan eserleri ise tefsir alanında kaleme aldığı Kavâriü’l-Kurân, Garîbü’l-Kurân, Nazmü’l-Kurân, akaide dair yazdığı Esmâüllah-i Teâlâ ve Sıfâtühû, dinler tarihi ve kelam konusunu içeren Şerâiu’l-Edyân, el-İbâne an Kemâli’d-dîn, İsmetü’l-Enbiyâ, er-Red alâ Abedeti’l-Evsân, el-İbâne an İleli’d-Diyâne eserleridir.
Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs, el-Makaleteyn yani “İki Makale” olarak da anılmaktadır. Bu şekilde isimlendirilmesinin sebebi eserin iki ana bölümden oluşuyor olmasıdır. Bu bölümler; el-Ebdan ve el-Enfüs’tür. El-Enfüs bölümünde beden sağlığı ve beden sağlığının korunması ile ilgili tedbirlerden bahsedilmektedir. El-Ebdan bölümünde ise beden sağlığını korumanın önemi, insanın yaratılışı ve tabiatı hakkında bilgiler verilmesinin ardından yaşadığımız yerin, giydiğimiz elbisenin, içtiğimiz suyun, yediklerimizin, güzel kokunun, spor yapmanın, masaj yaptırmanın ve müzik dinlemenin insan bedenine ve ruhuna etkilerinden bahsedilmektedir. Bu eser, Mesâlih’te her iki alanı tek başlık altında birleştirmesi yönüyle bir ilk olma iddiası taşımaktadır. Nitekim Belhî de bu eserinden önce insanların beden ve ruh sağlığı ile ilgili merak ettiklerini tek bir kitapta bulamadıklarını, bu eser sayesinde insanların, geçmiş filozof ve hekimlerin yazdığı eserlerin çeşitli yerlerine bakmalarına gerek duymadan, beden ve ruh sağlığı ile ilgili meseleleri öz ve anlaşılır şekilde bu eserde bulabildiklerini söylemiştir.
Belhî aldığı eğitimlerden sonra Belh’e tekrar döndü yetiştiği ilimlerde dersler vermeye başladı. Burada yayılan ünü, Samani Emiri Nasr b. Ahmed’in iktidara geçmesiyle birlikte devlet adamlarıyla yakın ilişkiler kurmasına yol açtı. Ancak bu ilişki, pek yolunda ilerlemedi. Belhî, gençken ateşli bir İmamiyye mensubu olarak çıktığı Belh’e Sünniliğe daha yakın bir bakış açısıyla döndü. İbnü’n-Nedîm, Belhî'nin bundan dolayı ilhadla (dini sapkınlıkla) suçlandığından bahsetmektedir. Bu yeni anlayışla yazdığı bazı eserler devlet kademelerindeki aşırı çevrelerle ters düşmesine sebebiyet verdi.
Belhî, Emir Nasr b. Ahmed’in iktidarı kaybetmesinden sonra doğduğu köye çekilip satın aldığı bir çiftlikte ilmî faaliyetlerle meşgul oldu. Bir aralık Samani emirinin Buhara’da vezirlik teklifini kabul etti sonra yolda bu fikrinden vazgeçerek Şamistiyan’a döndü ve burada vefat etti.
Kaynak
İlhan Kutluer, Belhî, Ebû Zeyd, TDV İslâm Ansiklopedisi.
Ömer Faruk Söylev, Psikolojik Sağlık Hakkında İslam Tıp Tarihinin İlk Örneklerinden: “Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs”, İMAD, c.1/s.1, Aralık 2014; 196-202.
Yasemin Cengiz Çamlı, Ebu Zeyd el-Belhî’nin Ruh Sağlığı ve Depresyon Tedavisiyle İlgili Görüşlerinin Bilişsel Terapiye Göre Değerlendirilmesi, Malatya: İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, 2019.
İLGİLİ ÖYKÜLER
