Alev Alatlı
1944 yılında Fürüzan ve Ertuğrul Alatlı’nın kızları olarak İzmir’in Menemen ilçesinde doğdu. Ankara Mimar Kemal İlkokulunda başladığı ilköğrenimine bir dönem Karaköse’de devam ettikten sonra Erzurum Kültür Kurumu İlkokulundan mezun oldu. Erzurum’da geçen yıllarında Polyanna, Robinson Crussoe, İki Senelik Mektep Tatili gibi kitaplarla tanıştı. Erzurum, yaşamının ilerleyen bölümlerinde özel bir yere sahip oldu.
Ankara Namık Kemal Ortaokulunu bitirdikten sonra babasının Japonya’ya askerî ataşe olarak atanması sonucu Tokyo şehrindeki American School in Japan’da öğrenim görmeye başladı. Burada İngilizcenin yanı sıra Japonca da öğrendi. İlerleyen yıllarda Ortadoğu Teknik Üniversitesi Ekonomi İstatistik Bölümünden mezun oldu.
Doktorasını yurt dışında yapıp ODTÜ’ye hoca olarak geri dönmek niyetinde idi. Daha sonra eşi olan Alper Orhon ile birlikte Fulbright bursu alarak öğrenim için Amerika’ya gitti ve Vanderbilt Üniversitesinde kalkınma iktisadı ve ekonometri yüksek lisansı yaptı. Burada, Amerikalı öğrenciler kadar iyi bir eğitim düzeyinde olduğunu gördü lakin ekonomi biliminin çok fazla numaralandırılmış olmasını yanlış bulması nedeniyle doktora aşamasından vazgeçti. Nasıl düşünmek gerektiğini öğrenmek üzere ekonomiyi bırakıp felsefeye geçmeye karar verdi. 1968 yılında, New Hampshire’daki Darthmouth Kolejinde felsefe yüksek lisansı yaptı. Burada düşünce tarihi, sonra ilahiyat öğrendi.
Yurt dışında aldığı eğitim sürecinde İngilizce ve Japoncaya ek olarak Almanca ve Rusça öğrendi.
Türkiye’ye döndüğünde yaklaşık beş yıl süresince semavi dinler ve İslamiyet’le uğraştı.
Alper Orhon’la yaptığı evliliğinden Funda adında bir kızı ve Kaan adında bir oğlu oldu.
Anne ve babasının ailelerinin Balkan Savaşı’ndan sonra yaşadıkları acılar, onların anıları Alev Alatlı’nın zihinsel oluşumunu etkileyen tarihî gerçekler oldu. Okuma alışkanlığını ve zevkini babası Ertuğrul Alatlı’dan aldı. Baba Alatlı; mesleği gereği görev yaptığı en yoksul bölgelerde, en parasız olduğu dönemlerde bile ona ve kardeşine dergi ve kitap almaktan çekinmedi. Çocukluk yıllarında Doğan Kardeş dergisini ve Nedir, Niçin, Nasıl? dizilerini okuyarak yetişti.
Erzurum’dayken ilkokul öğretmeni olan Emine Akkoyunlu, Alatlı’nın kişiliğinin oluşmasına büyük katkı sağladı. Yazar, kendisi hakkında çekilen biyografik filmde Emine Hoca’ya da özel bir yer ayırdı.
Uzun yıllar düşünce tarihi, bilim tarihi ve ilahiyatla ilgilendi. Kuantum kuramlarını inceledi. Yazılarında ve romanlarında toplumsal afazi (söz yitimi) üzerinde ayrıntılı biçimde durdu.
Türk toplumunda yaşanan bu afaziyi besleyen nedenleri şu şekilde ifade etti:
Bence ilk nedeni öz-Türkçe hareketi ki fevkalade yalapşaptı ve yalapşap olmaya da mahkûmdu zaten, ‘değiştirilmesi gereken’ binlerce felsefe, mantık, matematik, fizik vb. terimini ve bağlantılarını düşününce. Đkinci nedeni, kültürün uğradığı kesintiydi ki bunu da bir yandan öz-Türkçe hareketine, Latin alfabesinin eski yazının yerine ikame suretiyle eski metinlerle aradaki bağın kopmasına ve nihayet ‘yeni bir Türk’ tertiplemeye soyunduğu için geçmişin üstünü örten eğitim sistemine borçluyuz. Ne ki yaşam ‘fuzzy’ yani bu girişimlerin hiçbirisi yüzde 100 başarılı olmadığından, afazi kaçınılmazdı. Aşmak için ne yapılıra gelince; Türkçe, Türkçe, Türkçe… Dil bilgisinin yeniden elden geçmesi lazım, dil bilimcilerle diğer alanlarda çalışanların bir araya gelip gerekirse yıllar sürecek çalışmalar yapmaları lazım; TDK, basın, TV, eğitim kurumlarının hep birlikte doğruyu yerleştirmeleri lazım.
Alatlı, Türkiye’de bir dil bunalımı yaşandığını savundu. Ona göre Türkçenin bir etimoloji sözlüğü yoktur, bir Türk ansiklopedisi yoktur. Bunların eksikliği ise beraberinde ideoloji ve değer yoksunluğunu getirmektedir.
1984 yılından itibaren kendisini bütünüyle yazarlığa adadı. Sokağa çıkmaktan hoşlanmayan yazar; günlerini evinde, daha çok masasının başında geçirdi. İmza günlerini de pek sevmezdi.
Yazarlık deneyimine Edward Said’den yaptığı üç çeviri kitapla başladı. Yazko, Somut, Nokta, Sur, Türk Edebiyatı, Cönk, İnsan ve Teknoloji dergilerinde ve Zaman gazetesinde yazıları yayımlandı.
Davası olmayan birinin edebiyatçı olamayacağını savundu. Ona göre yazar, öncelikle yaşama ve insana ilgi duymalıydı.
Romancılığa 1985’te yayımladığı Yaseminler Tüter mi Hâlâ romanıyla adım attı. İşkenceci romanıyla 1987 Türkiye Yazarlar Birliği ödülünü aldı. Gogol’un
İzinde dizisinin ilk iki romanı Aydınlanma Değil Merhamet ve Dünya Nöbeti, Moskova Devlet Üniversitesine bağlı Asya ve Afrika Ülkeleri Enstitüsü Türkoloji Bölümü öğretim üyesi Doçent İrina Driga ve asistanları tarafından Rusçaya çevrildi. 2006 yılında, Mikhail A. Şolokhov 100. Yıl Edebiyat Ödülü’ne; edebiyat alanında, 2014 yılında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü’ne layık görüldü.
19 Kasım 2018 tarihinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’e, Alev Alatlı’nın Dünya Nöbeti-Gogol’un İzinde 2. Kitap adlı eserinin Rusçasını hediye etti.
2018 yılında Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından 24 Haziran seçimlerinin ardından oluşturulan Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Politikaları Kurulu’na üye olarak atandı.
2 Şubat 2024 tarihinde, Ankara’da KOAH hastalığı sebebiyle tedavi gördüğü hastanede vefat etti.
Eserleri:
Söyleşi
1. Kelebek Etkisi Söyleşileri I (2021)
2. Kelebek Etkisi Söyleşileri II (2021)
Nasihatname
1. America the Beautiful - Fesüphanallah! Nasihatname 1 (2019)
2. All American He-Man - Hafazanallah! Nasihatname II (2019)
Roman
Yaseminler Tüter Mi Hala? (Ocak 1985)
İşkenceci (Aralık 1986)
Kadere Karşı Koy A.Ş. (1995)
Or’da Kimse Var mı?
1. Viva La Muerte (Yaşasın ölüm) (1992)
2. ‘Nuke’ Türkiye (1993)
3. Valla Kurda Yedirdin Beni (1993)
4. O.K. Musti Türkiye Tamamdır (1994)
5. Beyaz Türkler Küstüler (2013)
Schrödinger’in Kedisi:
1. Kâbus (2001)
2. Rüya (2001)...
Gogol’un İzinde:
1. Aydınlanma Değil, Merhamet! (2005)
2. Dünya Nöbeti (2007)
3. Eyy Uhnem! Eyy Uhnem! (2008)
İnceleme - Deneme
Aydın Despotizmi (1986)
Eylül (1998)
Hayır Diyebilmeli İnsan (2005)
Şimdi Değilse Ne Zaman
Yorumsuz
Derleme
Batıya Yön Veren Metinler
Bize Yön Veren Metinler
Tercüme
Haberlerin Ağında İslam (özgün adı: Covering Islam) (1985)- Edward W. Said
Filistin’in Sorunu (özgün adı: The Question of Palestine) (1986) - Edward W. Said
En Emin Yol “Akvam ül-Mesâlik’li Marifat Ahval el-Memalik” (Kasım 1986) - Tunuslu Hayreddin Paşa
Kaynak: Oktay Yivli, Alev Alatlı’nın Romancılığı, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2009.
İLGİLİ ÖYKÜLER
