Ebüzziya Tevfik

Ebüzziya Tevfik

(10 Şubat 1849 - 27 Ocak 1913): Yazar. İstanbul’da doğdu. Talha ve Velid Ebuzziya oğulları, Ziad Ebuzziya torunudur. Cevriye Kalfa Sıbyan Mektebinde öğrenci iken 1857’de, babası Maliye Vergi Kalemi memurlarından Hasan Kâmil Efendinin ölümü üzerine Maliye Vergi Kalemine alındı. 17 yaşına kadar Maliye Nezaretinin çeşitli kalemlerinde çalıştı. Sonra Şurâ-yı Devlet mülâzımlığına tayin edildi.

İlk yazıları 1964’te Ruznâme-i Ceride-i Havadis’te çıktı. 1866’da Yeni Osmanlılar Cemiyetine girdi. Namık Kemal ve onun aracılığı ile Şinasi’yle tanıştıktan sonra Tasvir-i Efkâr’da yazmaya başladı. 1869’da Terakkî gazetesinin yazı işleri müdürü oldu. Terakkî-i Muhaderat adlı ilk kadın dergisini, Terakkî Eğlencesi ve Letâif-i Âsâr (1970) adlı iki mizah dergisini yayınladı.

Namık Kemal’in Vatan Yahut Silistre oyununun temsilinin yarattığı heyecan üzerine, rejim için tehlikeli görüldüğünden son çıkardığı Sirâc gazetesi kapatılarak (5 Nisan 1873), Ahmed Midhat’la birlikte Rodos’a sürgün edildi. Rodos’ta da yardımcısı Şemseddin Sami’ye gönderdiği yazılarla Muharrir adında bir dergi çıkardı. Bu dergide dört yaşındaki oğlu Ziya’nın adından dolayı ’Ziya’nın babası’ anlamına ’Ebuzziya’ imzasını koydu. 1876’da affedilerek İstanbul’a dönünce bütün gazetelere ilân verdi ve ’Ebuzziya’ imzasını kullanacağını duyurdu.

Birinci Meclus-i Mebusanın feshi üzerine Bosna mektupçuluğu göreviyle İstanbul’dan uzaklaştırıldı (1878). Avusturya’nın Bosna’yı işgali üzerine İstanbul’a döndü (1881). Matbaa-i Ebuzziya’yı kurarak ’Kitabhane-i Meşâhir’ ve ’Kitabhane-i Ebüzziya’ başlıkları altında Tanzimat devri yazar ve şairlerinin eserlerini dizi hâline yayımlayarak kültür hayatına hizmet etti. Yayınladığı kitap sayısı 114’ü bulur. 1900’de Konya’ya sürüldü. İkinci Meşrutiyetin ilânında İstanbul’a döndü (1908). İttihat ve Terakkî Fırkası’na girdi ve Antalya mebusu seçildi. 1911’de Şinasi’nin oğlu Hikmet’ten Tasvir-i Efkâr’ın yayın hakkını alarak yeniden çıkarmaya başladı. Ancak hükûmete muhalefet ettiğinden gazetesi defalarca kapatıldı; her seferinde değişik isimlerle yeniden çıkardı. 14 Ocak 1913’te tutuklandı. Babıali Baskınıyla iktidara gelen yeni hükûmet tarafından serbest bırakıldığının ertesi günü gazeteden Vapurla Erenköy’deki evine gitmek için Kadıköy’e geçerken vapurda kalp krizi geçirerek hayatını yitirdi. Kabri Bakırköy Mezarlığındadır.

Ebüzziya Tevfik Osmanlıcılık fikrine sahipti. Yerli ve yabancı çeşitli şair ve yazarlardan derlemeler, inceleme ve araştırmalar yayımladı.

Derlemeleri: Edebiyat (Namık Kemal, 1886), Makaleler (Namık Kemal, 1892), Tabsıra-i Âkif Paşa (1888). Oyunları: Ecel-i Kazâ (1872), Habîbe Yâhud Semâhât-i Aşk (Victor Hugo’nun Anjelo’sundan adapte, 1874). Hâl tercümeleri: Napolyon (1881), Gallile (1881), Ezop (1882), Kemal Bey’in Tercüme-i Hâli (1888), Nef’î (1888). Araştırması: Numûne-i Edebiyat-ı Osmaniye (1879). Tarih ve hatırası: Yeni Osmanlılar Tarihi (1909, bu eseri Ziyad Ebuzziya yeniden yayınladı, 1973-1974). Romanı: Üç Yüzlü Bir Karı (Paul de Coque’den A. Midhat ile birlikte tercüme, 1877), İbn-i Sürey (1873). Gazete ve dergileri: İbret (1872), Hadîka (1872), Sirâc (1873), Mecmua-i Ebüzziya (1880), Yeni Tasvir-i Efkâr (1909), Tasvir-i Efkâr (1912).

Ebuzziya Tevfik hakkında: Âlim Gür, Ebuzziya Tevfik-Hayatı Dil Edebiyat Basın, Yayın ve Matbaacılığa Katkıları (1998).