Heysem bin Cemil
Ebû Sehl künyesiyle bilinen Heysem b. Cemîl Bağdatlıdır. Kaynaklarda ne zaman doğduğu hususunda bir bilgiye ulaşılamamaktadır. Antakya’ya yerleştiği ve uzun yıllar burada yaşadığı için Heysem b. Cemîl el-Antâki olarak meşhur oldu. Babasının adı Cemîl’dir. Annesi ilgili kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamaktadır. Eşinin adı Süleyme’dir ve Antakyalıdır. Günümüze ulaşan kaynaklardan kaç çocuğunun olduğu bilinmemekle birlikte künyesinden Sehl adında bir oğlu olduğu anlaşılmaktadır.
Deniz ve kara ticareti ile uğraştı. Zengin olmasına rağmen hiçbir zaman dünyaya ve dünya malına düşkün olmadı. Dinî hassasiyeti, züht ve takvasıyla helal ticaretle uğraşırken bile değer verdiği diğer âlimlerin görüşlerini almaya ve onlarla istişare etmeye önem verdi. Hayatını halkın içinde onlardan gelen sıkıntılara katlanmasını bilerek ve onlarla beraber yaşamaya gayret ederek geçirdi. Dönemin diğer âlim ve mutasavvıflarına da hep halkın içinde olarak hizmet etmelerini tavsiye etti. Kendisiyle aynı dönemde yaşamış olan mutasavvıf Ahmed b. Âsım “İnsanlardan uzak bir hayat yaşamak ve susma orucuna girmek” konularında görüşünü almak için Heysem b. Cemîl’e bir mektup yazdı. Kendisi de bu mektuba; sekizinci asırda yaşamış İslam âlimlerinden hadis, fıkıh ve nahiv âlimi olan, düşkünlüğü ve sünnete olan bağlılığı ile tanınan Hammad b. Seleme’yi örnek göstererek şöyle bir cevap yazdı: “Ebû Seleme Hammâd b. Seleme de senin yazdığın gibi bir düşünce belirdi, evinden dışarı çıkmamaya ve çarşıya gitmemeye başladı. Bunun üzerine insanlar ‘Ebu Seleme uzlete çekildi.’ demeye başladılar. Konuşulanları duyan Ebû Seleme bunun böyle olmadığını insanlara ispat etmek için çarşıya indi bir şey satın almaya niyetli olmadığı hâlde pazarlık yaparak insanların arasına karıştı. Dışarıda olduğu süre içinde karşılaştığı her topluluğun yanında durup onlara selam verdi ve onlarla hasbihalde bulundu.” Ahmed b. Âsım, bu mektupla niyetinden vazgeçti.
İslam tarihinde adı çok ön plana çıkmayan Heysem b. Cemîl, büyük âlimlere talebe oldu ve bunun yanında büyük âlimlere de hocalık yaptı. Hanbelî Mezhebinin imamı olan büyük âlim İmam Ahmed b. Hanbel, Heysem b. Cemîl’den ders alan büyük zatlardan biriydi.
Antakya’da vefat etti. Vefat tarihi hakkında farklı görüşler vardır. 828 yılında vefat ettiğini söyleyenler olduğu gibi 831 yılında vefat ettiğini söyleyenler de vardır. Hâkim en-Nîsâbûrî’nin görüşü 828 yılında vefat ettiği yönündedir. Eşi Süleyme’nin ifadelerine göre geçirdiği ağır bir hastalık sonucu vefat ettiği anlaşılmaktadır.
Kaynak: Yusuf Savaş, Ebû Sehl Heysem Bin Cemîl El-Antakî (V.213/823)’nin Hayatı ve Rivayet Ettiği Hadisler, Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Ana Bilim Dalı, Hadis Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Konya, 2018.
İLGİLİ ÖYKÜLER
