İdil Biret
İdil Biret, (d. 21 Kasım 1941, Ankara), Türk piyano sanatçısı.
İdil Biretin müziğe olan ilgisi 2 yaşında başladı.[1] Dört yaşında Bach’ın prelüdlerini çalmaya başladı. İlk derslerini Mithat Fenmen’den aldı. 1948 yılında, henüz yedi yaşındayken, 2. Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, Biret’in yurt dışında eğitiminin gereksinimlerinin karşılanması için TBMM’ye bir teklif sundu. Bu teklif sonucunda İdil Biret için özel olarak çıkartılan kanunun adı "Harika Çocuklar Kanunu"dur. Bu kanun çerçevesinde eğitimi için ailesiyle birlikte Paris Konservatuarı’na gönderilen Biret, burada 20. yüzyılın önemli pedagoglarından Nadia Boulanger ile çalıştı. 8 yaşında paris radyosunda ilk konserini verdi. Fransız piyanist Alfred Cortot’dan dersler aldı. İdil Biret’ten ömrü boyunca "en değerli öğrencim" olarak söz eden hocası Alman piyanist Wilhelm Kempff, onunla müzikal ilişkisini] hayat boyu sürdürdü. Biret 11 yaşındayken Kempff ile Mozart’ın İki Piyano İçin Konçertosu’nu Paris Champs-Elysees tiyatrosunda çaldı. Zaman zaman Kempff’in Positano’da verdiği master class’lara katıldı. Kempff’in 90. yaşı için düzenlenen konserde çaldı.Biret, Paris Ulusal Konservatuarını Yüksek Piyano, Eşlikçilik ve Oda Müziği dallarında birinci olarak bitirdiğinde 15 yaşındaydı. 16 yaşından itibaren çeşitli dünya sahnelerinde yer aldı. Amerikadaki ilk konserini 21 yaşında, Rachmaninoffun Üçüncü Piyano Konçertosunu çalarak Erich Leinsdorf yönetimindeki Boston Filarmoni Orkestrası ile gerçekleştirdi. İlk Rusya turnesini piyanist Emil Gilelsin çağrısı üzerine yaptı ve bu ülkede büyük başarı kazandı. Yıllar içinde bu ülkede yüze yakın konser verdi. Biret beş kıtayı kapsayan konserlerinde Atzmon, Copland, Kempe, Keilberth, Sargent, Monteux, Fournat, Leinsdorf, Pritchard, Scherchen, Rozhdestvensky, Mackerras gibi ünlü şeflerle çaldı; Montreal, Berlin, Montpellier, Nohant, Royan, Dubrovnik, Atina, Ankara ve İstanbul festivallerine katıldı. Boston Symphony, Orchestre National de France, Orchestre Suisse Romande, London Symphony, Leningrad Philarmonic, Leipzig Gewandhaus, Dresden Staatcapelle, Tokyo Philarmonic, Sydney Symphony ve Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası eşliğinde dünyanın her yerinde konserler verdi.
Kraliçe Elisabeth (Belçika), Van Cliburn (ABD), Busoni (İtalya), Liszt (Almanya) gibi birçok uluslararası piyano yarışmasında jüri üyeliği yapan İdil Biret’in aldığı ödüller arasında "Lili-Boulanger" (Boston), "Harriet Cohen/Dinu Lipatti" (Londra), Polonya hükümetinin "kültür liyakât" ve Fransız hükümetinin "Chevalier de I’Ordre National de Merite" nişanları da bulunmaktadır. İdil Biret, 1971 yılından beri Devlet Sanatçısı’dır.Bugüne kadar sanatını icra ettiği plak ve CD’lerin sayısı 80’i geçmektedir. Biret’in 60’larda ve 70’lerde Atlantik ve Finnadar için yaptığı kayıtlar romantik repertuvardan çağdaş bestecilere uzanan bir yelpazededir. Sanatçı 1980’lerde plak tarihinde ilk kez Beethoven senfonilerinin Liszt tarafından yapılan uyarlamalarının tamamını seslendirmiştir. Daha sonra Frederic Chopin’in bütün piyano eserleri, Johannes Brahms’ın bütün solo piyano eserleri ve konçertoları, Sergei Rachmaninoff’un bütün piyano eserleri Biret tarafından kayda alınmıştır.[1] Bu icralar pek çok eleştirmenin hayranlığı ile karşılanmış ve sanatçının "çağımızın en önde gelen piyano ustalarından biri" olarak nitelenmesine yol açmıştır.[kaynak belirtilmeli]1995’te Chopin’in bütün eserleri dizisi Varşova’da yapılan "Chopin Plakları Büyük Ödülü" yarışmasında jüri özel ödülünü almıştır. Aynı yıl kaydettiği Fransız besteci Pierre Boulez’in üç sonatını içeren CD Paris’te yılın "Altın Diyapozon" ödülünü almış ve Le Monde gazetesi tarafından 95 yılının en iyi plakları arasına seçilmiştir. 1997 yılında, 100. Ölüm Yıl Dönümü nedeniyle Brahms’ın tüm solo piyano eserlerini 5 konserlik bir dizide seslendirmiştir. Biret ayrıca 2002’de Ligeti’nin etüdlerini kayda almıştır. Biret dünyanın en geniş repertuvarlı piyanisti ünvanını taşımaktadır.[kaynak belirtilmeli] Biret’in Stravinsky’nin "Ateş Kuşu" süiti uyarlaması, hocası Kempff’in uyarlamalarını çaldığı plaklar da önemli kayıtlardandır. Biret, 2007 yılında Chopin yorumları nedeniyle Polonya Cumhurbaşkanı tarafından "Üstün Hizmet Nişanı" ile onurlandırılmıştır.
İdil Biret, daha önce tamamını plak haline getirdiği ve konserlerde seslendirdiği Beethoven senfonilerinin Liszt uyarlamaları dizisine 2000’lerde bestecinin tüm konçerto ve sonatlarını kayda alarak devam etmiştir. 2008’in Aralık ayında 5 kıtada piyasaya çıkan "Beethoven edisyonu", bestecinin konçerto, sonat ve senfonilerinin ilk toplu sunumu olmaktadır. Bu serinin tümü sanatçıya ait bir etiketle çıkmıştır.[
Fransız yazar Xardel’in piyanistin hayatını ve görüşlerini anlatan "İdil Biret-Une pianiste Turque en France (Fransada bir Türk Piyanist İdil Biret) kitabı 2006 yılının Eylül ayında Fransa’da yayınlanmıştır. 2007’de "Dünya Sahnelerinde Bir Türk Piyanisti: İdil Biret" adıyla Türkçe olarak da yayınlanmıştır. İdil Biret’in de yer aldığı "Piyanistler" adında birçok piyanistle yapılan söyleşilerden oluşan bir kitap yazan Dominique Xardel, yalnızca İdil Biret’i anlatan bu yeni kitabında sanatçının hayatı ve kariyerinin yanı sıra bir çok değişik konudaki düşüncelerini de aktarmaktadır. Kitap 2007’nin Ekim ayında Stacatto-Verlag yayınevi tarafından Almanya’da "Idil Biret: Eine Türkischen Pianistin auf den Bühnen der Welt" adıyla yayınlanmıştır. Sanatçı hakkında ayrıca Üner Birkan’ın yazdığı "Piyanodaki Harika" adlı kitap bulunmaktadır.1952 yılında Paris Konservatuvarı’ndaki Yüksek Solfej ve Deşifraj bölümlerini Birincilik Ödülü ile bitiren Biret, 1957 Haziran’ında Konservatuvar’da devam ettiği Piyano, Oda Müziği ve Eşlikçilik sınıflarının her birinden Birincilik Ödülü ile mezun oldu ve "Birincilerin Birincisi" unvanını aldı. Reine Laurent Ödülü ve Popelin mükafatlarını kazandı.
1954, 1964 Lily Boulanger Memorial, Boston
1957 Paris Konservatuvarı, Konservatuvar Birinciliği
1961 Harriet Cohen - Dinu Lipatti Altın Madalyası, Londra
Adelaide Ristori Nişanı, İtalyan Hükümeti
Chevalier de l’Ordre du Mérite, Fransa
1971 Devlet Sanatçısı, Türkiye
1974 Kültür/Liyakat Nişanı, Polonya Hükümeti
1988 Boğaziçi Üniversitesi, Onursal Doktora
Eskişehir Anadolu Üniversitesi Onursal Doktora
1995 Uludağ Üniversitesi, Onursal Doktora
1995 Grand Prix du Disque Chopin, Varşova
1995 Altın Diyapozon, Fransa
1996 Sevda Cenap And Müzik Vakfı Onur Ödülü Altın Madalyası
2003 Orta Doğu Teknik Üniversitesi Onursal Doktora
2007 Polonya Üstün Hizmet Madalyası (Chopin eserleri kayıt ve seslendirmeleri nedeniyle)
2007 35. Uluslararası İstanbul Müzik Festivali, Onur Ödülü
