Johann Wilhelm Zinkeisen
12 Nisan 1803 tarihinde Almanya’nın Altenburg şehrinde doğdu. Jena ve Göttingen şehirlerinde ilahiyat ve tarih okudu. Dresden’in Blochmann Enstitüsünde öğretmenlik görevinde bulundu. 1836’da doktora yaptı.
1831 senesinde Leipzig Üniversitesinde Tarih ve Kamu Yönetim Bilimleri alanında doçent oldu. 1832 senesinde yayımlanan “Geschichte Griechenlands” (Yunanistan Tarihi) adlı eserinin ilk cildini kaleme aldı. Bu eserinden dolayı Sachsen Altenburg Dükü Friedrich tarafından profesörlük unvanı verildi. 1834’te Atina Üniversitesi tarafından davet edildi, teklifi cazip bulmayarak reddetti.
“Geschichte Griechenlands” adlı eserinin ikinci cildini, bu ülkeyi ziyaretinin ardından yayımlamak istese de yayımlayamadı.
1840 senesinde, Leipzig’de bulunduğu süre içerisinde “Geschichte Griechenlands” adlı eserinin üçüncü ve dördüncü ciltlerini yayımladı.
1839 senesinde evlendi. 1840’a kadar tarih ve yayıncılık ile ilgili araştırmalar maksadıyla Paris’te bulundu. Dış İşleri Bakanlığı, Leopold Ranke's aracılığı ile kendisine devlet gazetesinin yazı işleri kurulunu devralmasını tebliğ etti ve böylece Berlin’e göç etti.
Göttingen, Heidelberg ve Kiel üniversitelerinde Tarih ve Kamu Yönetim Bilimleri alanında ders verdi. 1843’te devlet gazetesinin bağımsızlığını ve özgürlüğünü kanıtlamak adına “Allgemeine Preußische Zeitung” (Prusya Genel Gazetesi) adını aldığında dahi redaksiyondan ayrılmadı. Gazetenin yazı işleri müdürü oldu, buna rağmen memur olmayı reddetti.
Bu arada Allgemeine Preußische Zeitung gazetesinin Dr. Hermes tarafından yönetilen bölümü de Zinkeisen’in yönetimine verildi. Böylelikle yurt içi ve Almanya ile ilgili yazılar onun onayından geçti. Devlet Bakanlığı tarafından aniden saraydan gönderilen ve gazetede yayımlanması istenilen bir makaleden dolayı bir gece yarısı evine silahlı bir kalabalık tarafından baskın yapıldı.
Zinkeisen’den bir makalenin yazarının kim olduğunu öğrenmek istediler. Kendisini bir açıklama bildirisi yazması için silahla tehdit ettiler. Açıklama bildirisini onların dikte ettikleri şekilde kaleme alması için zorladılar. Ardından ertesi gün bu bildiriyi kendi “arzusu” ile tüm gazetelerde yayımlamasını istediler. 21 Mart sabahı saraya gitti, kendisi ve ailesi için koruma talep etti. Aynı gün daha büyük bir kalabalık redaksiyon mahallini bastı.
Buradan da son anda kurtuldu. Bunun ardından saraya istifasını sundu ve ailesiyle Berlin’i terk etti. Çok sürmeden Allgemeine Preußische Zeitung kapanmanın eşiğine geldi. Kısa bir süre sonra sunduğu istifasını kabul ettirmek için Berlin’e geri döndü. Çok sürmeden 1848 Mayıs ayının sonunda yeni kurulan “Preußische Staatsanzeiger” (Prusya resmî ilan gazetesi) gazetesinin yönetimi, 1851 senesinde durdurulana dek Zinkesien’in yönetiminde oldu. Burada kendisine memuriyet verileceği güvencesi verildi. Devlet ve resmî ilan gazetesinin şef redaktörlüğü görevi dışında da devlete faydalı olmaya çalıştı.
Berlin’e gelmesinin hemen ardından kralın emri ve izni ile Madrid ve Dış İşleri Bakanlığı arasında bağlantı kurdu. Bu bağlantıya sekiz sene boyunca aracılık etti ve onu yönetti. Kraliçe II. Isabell’in Prusya tarafından kabul edilmemesinden kaynaklı, kurulamayan diplomatik ilişkilere ara buluculuğu büyük fayda sağladı. Şifre anahtarının daima Zinkeisen’de bulunmasından dolayı Prusya ile Madrid arasında yapılan ve siyasi önem taşıyan her mesaj, ilk önce onun elinden geçti.
Resmî ilan gazetesindeki şef redaktörlüğünü uzun yıllar büyük bir gayretle sürdürdü. 1851 senesinin mart ayında resmî ilan gazetesinin bundan sonra siyasi gazete olduğu haberini aldı ve memurların açıkta kaldığı zaman aldıkları maaş ile geçimini sağlaması gerektiğini öğrendi. Bu zamandan sonra, ailesi ile normal bir vatandaş olarak hayatına devam etti, bilimsel ve edebî çalışmalarını sürdürdü. Son olarak 5 Ocak 1863 senesinde Berlin’de vefat etti.
Eserleri
Kaleme aldığı ilk eseri, 1832 senesinde Leipzig’de yayımlanan “Geschichte Griechenlands” (Yunanistan Tarihi) adlı eserinin ilk cildidir. 1840’ta eserin üçüncü ve dördüncü ciltlerini yine Leipzig’de yayımladı. Kendisi bu eserin ikinci cildini Yunanistan’ı ziyaretinin ardından yazmak istediğini belirtse de eserin ikinci cildini Ernst Friedlaender, Zinkeisen’in 1840’a kadar tarih ve yayımcılık ile ilgili araştırmalar maksadıyla Paris’te bulunduğu süre içerisinde üçüncü ve dördüncü cildinin yayımladığı bilgisini vermektedir.
HansJürgen Kornrumpf ise bu eserin üçüncü ve dördüncü cildinin Leipzig’de yayımlandığı bilgisini vermektedir. Aynı şekilde eserin tercümesinin editörlüğünü yapan Erhan Afyoncu da bu eserlerini Leipzig’de yayımladığı yazmaktadır. Orijinal baskısına bakıldığında, birinci cildin yayım yeri ile üçüncü ve dördüncü cildin yayım yeri Leipzig olarak görünmektedir. Eserin tam adı: “Geschichte Griechenlands Vom Anfange Geschichtlicher Kunden Bis Auf Unsere Tage” (Başlangıç Tarihinden Bugüne Yunanistan Tarihi).
1840 senesinde Hamburg’da “Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa” (Osmanlı İmparatorluğu’nun Avrupa’daki Tarihi) adlı eserini yayımladı. Bu eserinin beşinci cildinin ön sözünde bu eserin oluşumu hakkında bilgiler vermektedir. 1832 yılında “Yunanistan Tarihi” adlı eserinin yayımlanmasının hemen ardından hocaları Ukert ve Friedrich Berthes tarafından kendisine geniş bir Avrupa tarihi projesine katılması teklif edildi. Bu teklif üzerine Paris’te bulunduğu süre içerisinde oradaki kütüphane ve arşivlerden faydalandı.
Böylelikle bu eserin ilk cildini Paris’te yazdı ve 1840 senesinde Hamburg’da yayımladı. Birinci cildinin ön sözünde bu eseri yazmasındaki amacından bahsetmektedir. Aynı zamanda Osmanlı Devleti ile ilgili araştırmalarda büyük bir alanın eksik olduğunu yazmaktadır. Ona göre bu alanda birçok şey daha söylenmedi ve söylenenler de başka bir anlam kazandı. Bu nedenden dolayı “Osmanlı tarihini şimdiki zamana kadar devam ettireceğim.” demektedir. Eser ile Osmanlı’nın Avrupa ülkeleri ile olan ilişkisini, Divan-ı Hümâyûn’un diplomatik konumunu, Osmanlı’nın bu ilişkilerin etkisi ile iç hayatını daha katı bir şekilde ele almayı ve göstermeyi amaçladı. Böyle bir yapıtı ele almanın zorluğunun kaynak bulmak olmadığını, kaynakların yalnızca hedefe götürecek birer araç olduklarını yazmaktadır.
Ona göre bu eseri kaleme almada en büyük zorluk; garip, Avrupa-Hristiyan dünyasından farklı bir alana sahip, yüksek dünyevi anlamı olan bir milletin ruhuna ve iç dünyasına girme zorluğudur. Bu eserin uzun emek sonucu ve yabancıların araştırmalarından olmayıp, yalnızca kendi araştırmalarından oluştuğunu iddia etmektedir. Kullandığı kaynakların yönlendirilmeyip, hemen hemen asıl kaynaklardan faydalandığını anlatmaktadır. Eserinde basılmış kaynakların yanı sıra, kütüphane ve arşivlerdeki kullanılmamış el yazmalarını kullanma imkânı buldu.
Aynı zamanda elinde bulunan basılmış ve el yazması Türkçe kaynakları da gereksiz buldu. Zinkeisen Türkçeye hâkim olmadığından Erhan Afyoncu’nun editörlüğünü yaptığı tercümede, Zinkeisen’in “Geschichte des Osmanischen Reiches in Europa” adlı eseri, “Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa Tarihi” şeklinde tercüme edildi. Zinkeisen bu eserinin ciltlerini, farklı tarihlerde olduğu gibi farklı yerlerde yayımladı. Birinci cildini Hamburg’da yayımladı, diğer ciltlerini Gotha’da yayımladı.
Eserinin ikinci cildinin ön sözünde ise Hammer’in eserinde, Fransa’nın Osmanlı ile eski diplomatik ilişkileri ile ilgili mevcut olan yanlışlıkları ve hataları düzelteceğinden bahsetmektedir. Aynı zamanda Hammer’in eseri hakkında beşinci cildinin ön sözünde, eserin karışık birçok nottan oluştuğunu ve planlı bir tarih kitabı olmadığını yazmaktadır.
Bunun yanında Hammer’in kullandığı Osmanlı kaynaklarının tek taraflı olduğundan, yalnızca Osmanlı bakış açısını içerdiğinden yakınmaktadır. Bu eserinin birçok kısmında, Hammer’in eserinden faydalandı. Buna rağmen özellikle ön sözlerinde Hammer’i eleştirmekten vazgeçmedi. Ona göre Hammer’in eseri, bilgilerle ve notlarla dolu bir depodur.
Eserinde pragmatik tarih yazılımını benimsediğinden bahsetti. Kendisi ön sözünde de bahsettiği üzere Hammer’in yanlış verdiği bilgileri düzeltme arzusundaydı. Asıl kaynakları kullandığından bahsetse de Osmanlı kaynaklarını dil eksikliğinden ötürü kullanamadığından sadece tercümelerinden faydalandı.
Beşinci cildinin ön sözünde bu cildini, Hammer’in büyük eserinin son bulduğu konuya kadar kaleme aldığı bilgisini vermektedir. Ön sözünde Hammer’in eseri hakkında büyük eser diyerek bahsetmesi, her ne kadar Hammer’i eleştirse dahi onun için değerinin yüksek olduğunu göstermektedir.
Genelde tüm Avrupa dillerini biliyordu. Bundan dolayı kendisi bu kabiliyeti ile sadece Avrupa kaynakları kullanarak da bir Osmanlı tarihinin ele alınabileceğini gösterdi. Devlet teşkilatı hakkındaki bilgileri, eserin üçüncü cildinde vermektedir.
Eserin altıncı cildi Küçük Kaynarca Antlaşması ile başlamaktadır. Eser, Erhan Ayfoncu’nun editörlüğünde Türkçeye çevrildi. Bunun dışında Zinkeisen’in tarihle ilgili başka eserleri de bulunmaktadır: “Drei Denkschriften Über Die Orientalische Frage Von Papst Leo X. , König Franz I. Von Frankreich Und Kaiser Maximilian I. Aus Dem Jahre 1517” (Papa X. Leo, Kral I. Franz ve Kayser I. Maximilian’dan Şark Sorusu ile ilgili 1517 Tarihli üç Muhtıra). “Der Jakobiner-Klub: Ein Beitrag Zur Geschichte Der Parteien und Der Politischen Sitten İm Revolutions-Zeitalter” (Jakobenler Kulübü: İhtilal Çağında Siyasi Partiler ve Siyasi Gelenekler Tarihi ile ilgili bir Makale).
Kaynak: Sümeyye Büşra Güneşdoğdu-Sarıtaş Yüksek Lisans Tezi, Tarihi Bilim Dalı Osmanlı Enderun Mektebi ve Alman Oryantalistler Joseph Von Hammer, Johann Wilhelm Zinkeisen Ve Josef Matuz’un Enderun Mektebi Hakkındaki Görüşleri, Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İslâm Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı İslâm.
İLGİLİ ÖYKÜLER
