Kilisli Muallim Rifat Bilge
1874 yılında Kilis’in Cedit Mahallesinde doğdu. Zaptiyeçavuşu olan, Kilislilerin “Kerim Çavuş” dediği Abdülkerim Bey’in oğludur. Babasını daha doğmadan önce kaybetmiştir. Dolayısıyla annesi Emine Hanım; İsmail, Ahmet ve İbrahim isimli dayıları tarafından büyütülmüştür. Rıfat Bilge “Tercüme-i Halim” isimli şiirinin son dörtlüğündebabasına “Kerim Çavuş” dendiğini ve Adının Ahmet Rıfat olduğunu şu şekilde belirtmiştir:
Kerim Çavuş oğluyum
Gönlü dertli dağlıyım
Adım Ahmet Rif’at’tı Ben Kilis’e bağlıyım.
Dayılarının yardımı ile ilk ve orta öğrenimini Kilis’te tamamladı. 1892 yılında Kilis Müftüsü Abdurrahman Efendi’den icazetname aldı. Bundan sonra 18 yaşında iken İstanbul’a gelerek 1898 yılında Dârü’lMuallimin’in yüksek kısmından birincilikle şahadetname aldı ve öğretmenlik mesleğine başladı. Tam bu sıralarda bahçedeki su küpünden su içerek zehirlenen Kilis’teki annesi vefat etti.
Rıfat Bey ilk olarak rüştiye ve idadilerde Türkçe, Arapça, Farsça, tarih ve edebiyat öğretmenliği yaptı. Medresetü’lKuzât’ta ceza kanunu, İmam Hatip Mektebinde ise felsefe dersleri verdi.Ayrıca, İstanbul Üniversitesi İlahiyat ve Edebiyat fakültelerinde Arap Dili ve Edebiyatı derslerini verdi.Bu arada İstanbul Hukuk Fakültesinden de pekiyi derece ile mezun oldu.
Türk diline, kültürüne ve edebiyatına değerli hizmetleri bulunan Ahmet Rıfat her zaman sade bir Türkçeyi, dilin yabancı kelimelerden arınmasını savundu. Türk dilinin birinci derecede önemli eski anıtlarından birçoğunun ilk yayımlarını yaptı. Resmî ve özel kütüphaneleri araştırarak bazı anıtları ortaya çıkardı. Bilim dünyasına XI. yüzyıl Hakaniye Türkçesinin şaheserlerini, en eski Oğuzca metinleri, XIV. ve XV. yüzyıl Kıpçak Türkçesi yadigârlarını ve Divân-ü Lügat-it-Türk’ü tanıttı.
Ahmet Rıfat, isminin başında daima “Kilisli” ifadesini kullandı ve“Muallim” lakabıyla da tanındı. Bu nedenle kendisine kısaca “Kilisli Muallim Rıfat” denirdi.Türk diline önemli hizmetlerde bulundu. Şöhreti yurt sınırlarını da aştı. Avrupa’da da tanınıyordu. Türkiye’ye gelen müsteşrikler onunla da görüşürdü. Hatta H. Ritter adlı müsteşrik onunla ortak çalışmalar yürüttü. Fuat Köprülü eserlerine ön söz yazıyordu.
Devamlı kitaplarla iç içe olan Ahmet Rıfat 40 yaşında, İstanbul eşrafından Fatma Saibe Hanım ile evlendi. Bu evliliğinden üç kızı oldu.
Rıfat Bilge 22 Şubat 1953 Pazar günü, Ankara Maltepe’deki evinde geçirmiş olduğu bir kalp krizi sonucu, 79 yaşında vefat etti. Ankara Cebeci Asri Mezarlığı’na defnedildi.
Başlıca Eserleri:
1- Divân-ü Lügat-it-Türk(3 cilt, 1. ve 2. cilt 1915. 3.cilt 1917, İstanbul, Matbaa-i Amire)
2- İbniMühennaLugati (İstanbul, İstanbul Müze kitaplığından, 1919)
3- Kitâb-ı Dede Korkut (Ala Lisan-ı Ta’ife-i Oğuzhan, Dresden yazmasından, 1944)
4- Ferheng-Nâme-i Sa’di Tercümesi (Ali Emiri Efendi kitaplığından, 1924)
5- Sultan Veled’in Divân-ı Türki’si (Veled Çelebi ‘İzbudak’ ile birlikte, 1925)
6- İbni, Mühenna’nınEl-Kaavaninü’l-Külliye Li-zagli’lLügati’t-Türkiyye’sinin istinsah ve tashihi, (Sait Ali Paşa Kitaplığı’ndan, 1928)
7- Astarâbâdi’nin Kadı Burhaneddin tarihi olan Bezm-u Rezm (Farsça metin, 1928)
8- Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin 7. ve 8. ciltlerinin Türkçeye çevrilmesi, 1928
9- Mâniler (1928)
10- Ebu Hayyan’ülEndülisi’ninKitabü’l-idrak Li-Lisani’lEtrak’ine yazılmış olan 1531 kelimelik Haşiye (VeledÇelebi‘İzbudakile, 1936)
11- SuyolcuzadeMehmedNecib’inDevha-tül-Küttab’ının tertip ve tashihi, (Güzel Sanatlar Akademisi neşriyatından No:16 İstanbul-1942)
12- Şeyh Sa’di’denGülistan ve Bostantercümeleri (1943)
13- Keşf-üz Zunun ile Zeyl’in basım ve yayımı (ŞerafeddinYaltkaya ile birlikte, 1.11.1941, 1945)
14- Esmâ-i Müellifin, I (İbnü’l Emin Mehmed Kemal İnal ile birlikte, 1952)
15- Salâhaddin-i Safedi’nin El-Vafibi’l-Vefeta’sı (H.Ritter ile birlikte)
16- İmamı Hasan’ın Ahkam-ı Kur’ân’ı Celal-i Devvani’ninArznamesi ayrıca da Yeni Sarfı Arabi, gibi eserler tarafından istinsah ve tashih olunmuştur.
17- (KutbiMekki’nin) İstanbul Seyahatnamesi ile (Utu’nin) Sultan Mahmut Gaznevi ile babasına ait tarihini tercüme etmiştir. Kilisli Muallim Rıfat Bey, bunlardan başka birçok Arap ve İran klasiklerini de Türkçeye çevirmiştir.
İLGİLİ ÖYKÜLER
