Mehmed Zâhid Kotku
20. yüzyılın yetiştirdiği önemli İslam âlimlerinden biri olan Mehmed Zâhid Kotku, 1897 yılında Bursa Pınarbaşı’nda doğdu. Kotku’nun dedeleri Kafkasya'da Şirvan'a bağlı eski bir hanlık merkezi olan Nuha’danlıdır. Ailesi ise 1297’de, Dağıstan’ın Seki kasabasından Anadolu’ya göç edip Bursa’ya yerleşti. Babası İbrahim Efendi, imamdır. Annesi Sabire Hanım, Kotku üç yaşındayken vefat etti. Ağabeyi Ahmed Şakir de Osmanlı ordusunda subayken vefat etti.
Oruç Bey Mektebinde başladığı eğitim hayatını, Maksem İdadisi ve Bursa Sanat Mektebinde sürdürdü. Birinci Dünya Savaşı zamanında18 yaşında iken askere gitti. Bir süre askerlik yaptıktan sonra İstanbul’a döndü. Temmuz 1919’dan itibaren askerlik şubesinde yazıcı olarak askerlik görevine devam etti. Askerken aynı zamanda cami derslerine ve vaazlara da gitti.
Gümüşhanevi Dergâhı’nda Ömer Ziyaüddin ed-Dağıstanî'nin öğrencisi oldu. Onun vefatından sonra da Tekirdağlı Mustafa Feyzi Efendi’ye intisap etti. 27 yaşında hilafet aldı. Beyazıt, Fâtih ve Ayasofya cami ve medreselerindeki derslere devam ettiği bu yıllarda bir yandan da hafızlığını tamamladı. Mustafa Feyzi Efendi’nin isteğiyle çeşitli kasaba ve köylerde dinî hizmetlerde bulundu.
Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında yapılan devrimler sonucu tekke ve zaviyelerin kapatılmasından sonra Bursa'ya döndü ve evlendi. Babasının vefatından sonra babasının imamlık yaptığı İzvat köyüne yerleşti. Burada 15 - 16 sene kadar imamlık yaptı. Ardından Üftâde Cami imamlığına ardından 1958’de Fatih İskenderpaşa Camisi’ne tayin edildi. Vefatına kadar bu camide görevini sürdürdü.
1979 yılında gittiği hacdan 1980 yılında ağır hasta olarak döndü. Yaklaşık bir ay sonra 7 Mart 1980’de midesinden ağır bir ameliyat geçirdi. Ameliyattan sonra kısmen düzelen Mehmed Zâhid Kotku, hac vazifesini yerine getirirken tekrar hastalandı ve güçlükle tamamladığı hac vazifesinden sonra 6 Kasım 1980’de İstanbul’a döndü. Dönüşünden tam bir hafta sonra 13 Kasım 1980 günü vefat etti.
Kotku, Osmanlı’nın son anlarından Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk günlerine kadar tanık olmuş, yaşadığı dönem boyunca ülkemiz siyasi hayatını etkileyen son dönemde yetişmiş İslam âlimi ve mutasavvıftı.
Mehmet Zâhid Kotku insan eğitimini esas aldı. Eğitim ve yardımlaşma amaçlı bazı vakıflar onun tavsiyesi üzerine kuruldu, ayrıca birçok hayır kurumunun tesisine vesile oldu. Ersin Gürdoğan, Görünmeyen Üniversite adlı kitabında (İstanbul 1991) Mehmet Zâhid Kotku’nun dinî şahsiyetini ve sosyal yönünü incelemiştir.
Kotku, eserlerini ortaya koyarken edebî kaygıdan uzak, sade bir dil tercih etmiştir. Eserlerinde temel kaynak olarak Kur’an-ı Kerim ve hadis kaynaklarını kullanmıştır.
Eserleri:
Tezkiret’ül Evliya: Feridüddin Attar’a ait eserin tercümesidir. Kotku tarafından özetlenerek tercüme edilmiştir. Nakşibendiyye şeyhlerinin hayatları ve menkabeleri hakkında bilgi verir. Feridüddîn-i Attar’dan sonra yaşayan bazı evliyânın hayat hikâyeleri vardır. Kotku’nun hayatı hakkında da bilgiler vardır.
Risale-i Halidiyye Tercümesi ve Adab-ı Zikir Risalesi: Mevlânâ Hâlid-i Bağdâdî’nin Risale-i Halidiyye adlı eserinin tercümesidir. Eser tarîkat adabı, usûl ve erkânından bahsetmektedir.
Faydalı Dualar ve 32 Farz Mecmuası: Mehmed Zâhid Kotku tarafından çeşitli duaların derlenmesiyle oluşturulmuş eserdir. Kitap iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde 32 farz ve amentü ile bazı kısa bilgiler verilir, sonra da çeşitli dualar yer alır. İkinci bölümde ise Mehmed Osman tarafından ele alınmış, Necatü’l-Melhuf adlı eserin sadeleştirilmiş hâli yer alır.
Tasavvufi Ahlak: Tasavvufa dair meselelerin ele alındığı beş ciltlik bir eserdir. Nakşibendiyye tarikatının adap ve erkânı ile ahlaki konulara dairdir.
Cennet Yolları: İnsanın cennete gitmesinin yollarını ayetler ve hadisler çerçevesinde ele alır ve açıklar.
Müminlere Vaazlar: Eser iki ciltten oluşur. Birinci cilt duaları, ikinci cilt günahları ele alır.
Nefsin Terbiyesi: Nefis ve nefsin mertebeleri, nefse dair meseleler geniş bir şekilde işlenmiştir.
Hadislerle Nasihatler
Ana Baba Hakları
Ehl-i Sünnet Akaidi
Yemek Adabı
Özel Sohbetler
Ramûz El-Ehâdis Dersleri
Tenbihler
Evrad-ı Şerif ve Bazı Dualar
Kaynak: Müzekkir Kızılkaya, Mehmed Zâhid Kotku’nun Hayatı, Eserleri Ve Seyr u Sülûk Anlayışı, Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
İLGİLİ ÖYKÜLER
