Nuri Demirağ
Nuri Demirağ (d. 1886, Divriği - ö. 13 Kasım 1957, İstanbul), Türkiye Cumhuriyeti demiryolları inşaatının ilk müteahhitlerinden ve Cumhuriyet döneminin ilk sayılı zenginlerinden, hayırsever insan olarak tanınmış bir kişi.
1886 yılında, Sivas’ın Divriği İlçeside doğdu. 1910 yılında, Maliye Bakanlığının açtığı sınavı kazanarak İstanbula atandı. Beyoğlu varidat memuru oldu. Maliye Mekteb-i Alisinde gece derslerine katılarak yüksek öğrenimini yaptı. 1918’de, yabancıların tekelinde olan sigara kağıdı işine girdi. İlk Türk sigara kağıdı yapımını başlattı. Ürettiği sigara kağıdına Türk Zaferi adını verdi. Samsun’dan başlayarak "Fevzipaşa-Diyarbakır", "Afyon-Antalya", "Sivas-Erzurum" ve "Irmak-Filyos hatlarında 1012 kilometrelik demiryolu yaptı. Fransız firmalarının demiryolu yapımını bırakmaları üzerine demiryolları yapmak için açılan ihaleye davet edilen yabancı firmalardan en ucuz teklifi veren firmanın istedigi fiyatın dörtte biri fiyatına bu yolları yapacağını belirterek ihaleyi aldı ve işi tamamladı.Sivas - Erzurum arası arazi çok dağlık ve kayalık oldugu için tünel yapımı balyozlarla dağları delerek yapıldı. İşçiler bu dağlarda demir olduğu için çok sert olduğunu, balyozlarla çok zor kırıldıgını, parçalandığını, çok zaman aldığını söyleyip dert yanınca, "Her balyozda fındık kadar taş kırabilseniz de, inşaata devam edeceksiniz." diyerek kesin talimatını verdi.Balyoz ve çekiçle bu tüneller açıldı.Bu çok zor ve kıt kaynaklarla yapılması imkânsız görülen uzun demiryolu inşaatlarını, köprüleri, çok uzun tunelleri yapıp tamamladıgı için 1934 yılında, Mustafa Kemal Atatürk ona ve kardeşine Demirağ soyadını verdi.Sivas Garında yeşil mermerden yaptıgı Nuri Demirag Çeşmesi hala akmaktadır.İhale alıp iş yaptıgı bir çok yerde 50 adet çeşme yaptırmıştır.Bir çogu halen akmaktadır.İzmit te SEKA kagıt fabrikası nın ihalesini alıp, inşaatını bitirip tamamlayıp teslim etti...Bursa da MERİNOS fabrikasının ihalesini alıp inşaatını bitirip tamamlayıp teslim etti..Sivas Çimento Fabrikası nın ihalesini alıp inşaatını tamamlayıp teslim etti... İstanbul Hal Binası inşaatlarının yapımını üstlendi ve kısa sürede tamamladı.Halicin kenarındaydı... 1936 yılında, Beşiktaş Nuri Demirağ Uçak Atölyesinin etüt merkezi bu günkü ifade ile genel müdürlük, idari binası yapıldı. Barbaros İskelesi’nin tam önünde, Deniz Müzesi’nin solunda bulunan büyük sarı binayı etüt merkezi olarak inşaa ettirdi.10 şubat 1937
Divriğide yapılacak olan fabrika için çalışmalara başladı.Günümüzde Uluslararası İstanbul Atatürk Havalimanı olarak kullanılan Yeşilköy Havalimanı Nuri Demirağ’ın çiftligiydi.Orada pistler, hangarlar yaptırdı ve pilot yetiştirmek için uçuş okulu açtı. 17 Agustos 1941 ...Yanına 150 yataklı öğrenci yurdu yaptırdı, pek çok öğrenci yetiştirdi.Sabiha Gökçen, Erdal İnönü ve Ömer İnönü çok kısa bir süre ögrenci olarak uçuş okulunda bulundular.Beşiktaş taki etüt merkezi ve atölyede yapılan uçaklar Yeşilköy’de uçuruldu. Testleri yapıldı...Toplam 13 adet uçak Bunların 12 adedi N.D. 36 Çift kişilik uçaklar...En son üretilen ise N.D. 38 Yolcu ve kargo uçağı idi..6 kişilik bir uçaktı...Uçaklardan başka . 24 adet planör üretildi.Uçuruldu, testleri tamamlandı.İlk uçaklar ve devam eden seri ..Nud-36 model üretildiler...En son üretilen N.D.38 Model ise 6 kişilik yolcu uçagıydı. İlk uçuş tarihi 11 Şubat 1944 Bu ilk uçuş İstanbuldan Ankara ya gidiş dönüş...Olarak yapıldı. Bütün Türkiye de çok büyük sevinç yarattı.. Nuri Demirağ pilot olan oğlu ile ilk uçuşunu İstanbul dan Ankaara ya gidip dönerek gerçekleştirdi..Yine bu uçakla Nuri Bey Türkiye de bir çok şehirlere gidip döndü...Yunanistan a atina ve Selanik e gidip geldi..Bu uçak 3,5 saat havada kalabiliyordu.........Çift pilot kumandasına sahip..5000 feet yüksekliğe çıkabilen satte 325 Km hızı olan .. 1000 km menzili olan çift motorlu pervaneli bir uçaktı.. 1945 lerin en ünlü yolcu, kargo uçağı DEKOTA ise 250 km saatte hıza ve 3500 feet uçuş tavanına sahipti.. Bu uçak ABD tarafından endişe ile karşılandı ve yakın takibe alındı..O günün değişen şartları sonucu ....Yeşilköy deki pistlerin, idari binaların, hangarların, uçuş okulunun üzerinde bulundugu arazi m2 değeri 1,5 kuruştan ismet İnönü nün talimatı ile istimlak edildi...M2 ye 0,5 kuruş vergi kesildi...m2 fiyatı 1 kuruştan bu arazi istimlak edildi...Bu korkunç olay Nuri Demirağ ın siyasete girmesine sebep oldu...Türkiye de üretilip Anadolu da bir çok şehirlerinde gösteri uçuşları yapan, İstanbul dan Divriği, Sivasa gidip dönen bu uçaklar için THK nın 24 uçak ve 65 planör için 1938 de verdiği 1943 te iptal ettiği siparişin red gerekçesi ayrı bir olay....Eskişehir e test uçuşları için gönderilen uçaklardan biri piste tam ulaşmadan pist başında yere tekerleri koyuyor..Orada derin bir hendek var....Pilotun bilgisi yok..Uçak oraya çakılıyor.. Pilot Reşit ALAN şehit oluyor..8. Ekim 1943 ..O yıllarda piste büyükbaş hayvanlar girmesin diye hava meydanlarının çevresine derin bir hendek kazılıyor.. Tamamen pilotaj hatası olan bu kaza uçakların toptan red nedeni sayılıyor.. Üretilen uçaklar UÇAMAZ.....gerekçesi ile reddediliyor.. Üretimi tamamlanmış 13 adet uçak ve 24 planör elde kalıyor...Başka ülkelere satılıyor.....Bu uçaklar Yeşilköyde defalarca testlerden geçip saglamlıklarını isbatlamışlar, Anadolu da bir çok şehirlerde gösteri uçuşları yapmışlar, binlerce km katetmiş uçaklar..İptal nedeni teste gönderilen bir uçağın Eskişehirde piste çakılması......Gerçek neden ise tamamen siyasi.........
1942 yılında, müteahhit olarak yaptıgı, inşaatını üstlendigi Sivas Çimento Fabrikası hizmete girdi. Bursa’da Sümerbank’ın Merinos fabrikasını kurdu.İstanbul Boğazı’na özel köprü yaptırmayı projelendirdi.Karabük’te Demir ve Çelik fabrikasını kurdu.1945 yılında, siyasete atıldı ve Milli Kalkınma Partisini kurdu.Türkiyenin Çok Partili Yaşama geçişini başlattı. 1954 yılında, Demokrat Parti listesinden Sivas Bağımsız milletvekili oldu.1957 yılında, Nuri Demirağ, İstanbulda vefat etti.Yaptığı uçaklar başka devletlere satıldı.Türkiye de üretilip Türkiye de şehir turları atan, muhtelif şehirlerde gösteri uçuşları yapan ve yine Türkiye de uçamaz raporu verilen bu 38 adet uçagın yerine o günkü iktidar tarafından Fransızlardan HENRİO marka uçaklar alındı.Bu alınan uçaklar Fransa da üretimden kalkmış, serisi bitmiş uçaklar oldukları için yedek parçaları temin edilemedi.Çok kısa bir zamanda hepsi hurdaya ayrıldılar.
1922’de ilk Türk sigara kağıdını üretti.
1936 yılında Seri Üretim Olarak İlk Türk Uçağını Yaptı.
1943 yılında 6 Kişilik İlk Türk Yolcu Uçağını Yaptı.
1945 yılında çok partili rejimdeki ilk muhalefet partisini kurdu.
Ankara’nın doğusuna ilk demiryolunu yaptı.
İlk yerli paraşütü yaptı.
İlk şehir ve köy planlarını hazırladı.
Kitaplar [değiştir]
"Nuri Demirağ Kimdir?, Kenan Matbaası, Ziya Şakir", 1947
"Nuri Demirağ Hayat ve Mücadeleleri, Nu.D Matbaası, Necmettin Deliorman", 1957
"Nuri Demirağ: Türkiye’nin Havacılık Efsanesi, Ötüken Neşriyat, Dr.Fatih Dervişoğlu", 2007
