Samed Behrengi
1939 yılında, İran’da Türklerin yoğun olarak yaşadığı Tebriz’de beş çocuklu yoksul bir Azeri işçi ailesinin oğlu olarak dünyaya geldi. Kısa ömrü boyunca öğretmenlik, çocuk hikâyeleri ve halk masalları yazarlığı, derleyicilik ve çevirmenlik yaptı.
İlk öğrenimini bitirdikten sonra Tebriz’deki “Debîristân-i Terbiyet” ve “Dânişserâ-yi Âlî” adlı öğretmen okullarında okudu. Öğrenimini tamamladıktan sonra Mamkan, Gogan, Ahircan gibi İran Azerbaycanı içindeki köy okullarında öğretmenliğe başladı ve kısa ömrünün sonuna kadar, 11 yıl köy öğretmenliği yaptı.
Öğretmenlik yaparken bir taraftan da Tebriz Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümünde gece derslerine devam etti. Azerbaycanlı köylü çocuklarına rehberlik hizmetleri sunarken onlar için masallar yazdı. Azerbaycan halk edebiyatını inceledi. Ağızdan ağıza dolaşan halk masallarını toplayarak bu malzemeyi Azerbaycan Türkçesi ve Farsça olarak yeniden kaleme aldı. Edebî faaliyetlerinin belki de en önemlisi olan bu çalışmasının yanı sıra Azerbaycan folkloru ve İran eğitim sistemi üzerine de eğildi; eğitim sisteminin aksayan yanlarını tespit ettikten sonra çözüm yolları üretti.
İran genelinde seyahatlerle Fars ve Azeri halk kültürü üzerine incelemeler yaptı. Halkın dilinde dolaşan masalları, söylenceleri derledi, yorumladı, yeniden yazdı. Bunları derlemenin yanı sıra, çocuk öyküleri de yazdı. Ne var ki kimilerince çocuk öyküleri olarak görülen bu yapıtlar kimilerince de İran ve diğer dünya halklarına, adalet, eşitlik, dogmayı sorgulama, direnebilme, baş kaldırı gibi öğütlerde bulunan metinlerdir. Zamanın Şah yönetimine karşı masal ve hikayeler yazarak karşı koymaya çalışmış, başkaldırmıştır. Behrengi’nin eserleri çocuk edebiyatının zirveleri arasında yer alsa da, büyükleri de etkileyen sanatsal güce sahiptir ve önemli dersler içerir.
Behrengi’nin, 1968 yılında –henüz sadece 29 yaşındayken- Aras Nehri’nde boğularak öldüğü söylense de baskıcı İran Şahı döneminde hayatını kaybeden, öldürülen diğer on binlerce aydın ve düşünürün arasında yerini almıştır.
Küresel Soğuk Savaş döneminde sol/sosyalist bir dünya görüşünü benimseyen Behrengi, dönemin önemli gazete ve dergilerinde çıkan yazılarında S. Garanguş, Çingiz, Merâtî, Bâbek, Behreng, Adıbatmış, Daryûş, Nevvâb Merâgî, S. Adam, Solma gibi takma adlar kullandı. Âdîne adlı haftalık bir gazete çıkardıysa da o dönemin baskıcı yönetimi altında bu gazete varlığını sürdüremedi.
Behrengi’nin eserleri arasında dünya çapında en fazla tanınırlığa erişen Küçük Kara Balık, yasaklara rağmen, İtalya’daki Bellevue’deki 6. Çocuk Kitap Fuarı ve 1969’da Çekoslovakya Bienali’nde Bratislava Ödülü’nü aldı.
Kitapları:
I. İnceleme, gözlem ve makale dalındaki eserleri:
Kondukâv der mesâil-i terbiyetî-yi İran (İran Eğitim Sorunlarına İlişkin Bir İnceleme); Folklor ve zebân-i Âzerbaycan (Azerbaycan dili ve folkloru); Mecmûa-yi makâlehâ (Makaleler Mecmuası); Bihrûz-i Dihkânî ile birlikte hazırladığı Efsânehâ-yi Âzerbaycan (Azerbaycan masalları); Tapmacalar ve Koşmacalar.
II. Masal ve öykü dalındaki yapıtları:
Ulduz ve Kelâğhâ (Ulduz ve Kargalar)
Mâhi-yi siyâh-i kuçulu (Küçük Kara Balık)
Sergozeşt-i dâne-yi berf (Kar Tanesinin Serüveni)
Peserek-i Lebûfurûş (Pancarcı Çocuk)
Keçel-i Kefterbâz (Güvercinci Keloğlan).
Behrengî’nin çocuk edebiyatına dair bir makalesi, 12 hikayesi ile birlikte “Kıssehâ-yi Behreng” (Behreng Masalları) ve beş masal ile beş derleme halk masalı “Telhûn” adıyla, Tahran’da Farsça yayımlanmıştır. Bu öykü ve masalların tamamı Mehmet Akif Koç tarafından Türkçeye çevrilmiş ve Elips Kitap tarafından 2020 ve 2021 yıllarında yayınlanmıştır.
Kaynak: https://www.elipskitap.com.tr/yazarlar/692/samed-behrengi
https://www.elipskitap.com.tr/urun/adsiz-alismak-mandalina-kabugu/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/bir-seftali-bin-seftali/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/deli-dumrulun-maceralari/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/kucuk-kara-balik/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/sevgi-masali/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/telhun/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/samet-behrengi-butun-oykuleri/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/bir-gunluk-dus-ve-gercek/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/guvercinci-keloglan/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/edi-ile-budu-pancarci-cocuk-kar-tanesinin-macerasi/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/akilli-keci-felegin-pesinde-duvardaki-iki-kedi/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/ulduz-ile-konusan-bebek/
İLGİLİ ÖYKÜLER
