Abdullabey Divanbeyoğlu
Abdullabey Divanbeyoğlu (Gazak, 1883 - Baku, 1936) , 1 Ocak 1883’te Gazak kazasının Hüseynbeyli köyünde, Bey ailesinde doğdu. Küçük yaşlarında ebeveynlerini yitirdi, akrabalarının himayesinde büyüdü.
İlk tahsilini Gazak’daki Rus-Azerbaycan mektebinde aldı. Daha sonra Gürcistan’ın Gori kentindeki öğretmen okulunu bitirdi. 1903’te öğretmen olarak Acaristan’da, Batum’da çalıştı. 1904’te Bakü’ye geldi, yine eğitim sahasında çalıştı. Aynı zamanda Baku’nun edebî ve kültür hayatında önemli rol oynadı. "Debistan", "Güneş", "Yeni Heqiqet", "Haqq Yolu" gibi gazete ve dergilerde makale ve hikayeleri yayınlandı. "Neşr-i Maarif" "Nicat" gibi cemiyetlerin faaliyetine katıldı. Müstakil Azerbaycan Cumhuriyyeti döneminde (1918-1920) Dışişleri Bakanlığı’nda tercümeci olarak çalıştı. Bolşevik ihtilâlinden sonra, eylül 1920 de yeniden halk maarifi sahasına döndü. 1928’de Baku Üniversitesi’nin Tarih Fakültesi’nin Şark Bölümü’nü bitirdi. 1923-1930 yılları arası Azerbaycan Devlet Arşivi’nin müdürü, kadın pedagoji enstitüsünün hocası, 1930’dan ömrünün sonuna kadar ise SSCB İlimler Akademisi Azerbaycan Filiali tarih ve etnografya şubesinin müdürü oldu.
Abdullabey Divanbeyoğlu, 6 Ocak 1936’da Bakü’de öldü.
Sanat hayatına, Gori’de tahsil gördüğü yıllarda başladı. "Köçerilerin Heyatma Dair Müşahideler" (1901), "Ebdül ve Şahzâde" (1903) gibi
ilk eserlerini Rus dilinde yazdı. Lakin yayınlatamadı. Millî şuurun olgunlaşması neticesinde A.Divanbeyoğlu, sonraki eserlerini ana dilinde yazdı. Onun 1903’te bitirdiği ve ilk defa 1910’da tefrika halinde "Heqiqet" gazetesinde yayınlanan "Can Yangısı" romanı, XX. yy. ilk Azerî romanlarından biriydi. Konusunu halk hayatından, terekeme yaşantısmdan alan bir çok hikayeler yazdı.
Abdullabey Divanbeyoğlu, aynı zamanda tarih, folklor, etnografya alanında da bir araştırıcı olarak tanınmıştır. Onun "Müctehid Feodal", "Seki Xanları ve Onların Nesilleri" gibi tarihi eserleri de vardır.
Eserleri:
Can Yangısı. Milli Hekaye, Bakı, 1913; Can Yangısı, Bakı, 1926; 1927; Ebdül ve Şahzade, Bakı, 1966; Can Yangısı, Bakı, 1972; Can Yangısı. Seçilmiş Eserleri (Ebdül ve Şahzade, Can Yangısı, İlhan, Fehle) Bakı, 1981.
