Ahmed Bin Musa
803 yılında dünyaya gelen Müslüman bilim insanı Ahmed bin Musa, matematik, teknoloji, mühendislik, sibernetik ve astronomi ile ilgilenen üç kardeşten biridir. Kardeşleri Muhammed ve Hasan ile birlikte çalıştı.
Babası Musa bin Şakir’dir. Babaları da ilimle ilgilenen üç kardeş de matematik, mekanik ve astronomi ile ilgilenmiş ve araştırmalarda bulunmuşlar, çok sayıda icada imza atmışlardır.
Ahmed bin Musa, Halife Memun’un astronomu olan Yahya bin Ebu Mansur’dan dersler aldı. Kardeşleri ile birlikte, Halife Memun tarafından Sabit bin Kurra’nın dünyanın çevresi üzerine olan ölçümlerinin doğruluğunu incelemeleri için görevlendirildi. Kardeşler, Sincan ve Kufe’de yaptıkları araştırmalar neticesinde Sabit bin Kurra’nın bulmuş olduğu sonuca ulaşmışlar ve böylece teyit etmişlerdi.
Ahmed bin Musa, gök cisimlerinin ve yıldızların hareketlerini, doğuş batışlarını inceledi ve onların resimlerini, hareketlerini gösteren bir cihaz yaptı. Cihaz bakırdandı ve su kuvveti ile çalışmaktaydı. Samarra Rasathanesi’nin önüne koyulan bu cihaz, görenlere hayret veriyordu.
Ahmed bin Musa, mekanik konuları üzerinde titiz çalışmalarda bulundu. Çeşitli tartı aletleriyle birlikte, yükleri çekmek ve kaldırmakta kullanılan bazı aletler yaptı. Kardeşi Muhammed ile birlikte büyük bir bakır saat yaptı. Üzerine ateş yaklaştırıldığında fitili otomatik olarak ortaya çıkan ve yandıkça kendi kendine çıkan kandiller yaptı. Kandilin fitili ortaya çıkınca yağ, gerekli miktarda otomatik olarak akıyor ve kandil, rüzgârda sönmüyordu. Bahçe ve tarlaların sulanmasında kullanılan ve düdüklü tencereye benzeyen bir cihaz geliştirdiler. Bu cihaz, sulamanın tamamlandığında veya miktarı aşılınca çıkardığı ses ile haber veren bir cihazdır. Ayrıca hayvanların su içebileceği otomatik kontrol sistemli tekneler icat etti.
Ahmed bin Musa, önemli eserler vermiş bir isimdir. Kitâbü’l-Ḥiyel adlı eseri, mekanik ilmine dair önemli bir eser olup Vatikan (nr. 317), Gotha (Ahlwardt, nr. 5562; Pertsch, nr. 1349) ve Topkapı Sarayı Müzesi (III. Ahmed, nr. 3474) kütüphanelerinde üç yazma nüshası mevcuttur. Almancaya kısmi, İngilizceye ise tam bir çevirisi yapılmıştır. Kitâbü Maʿrifetimesâḥati’l-eşkâli’l-basîṭave’l-küriyye adlı eser, kürelerin ölçülmesi, açının üç eşit parçaya bölünmesi ve iki kemiyet arasındaki orantı konularını ihtiva eder. Gherardo da Cremona tarafından Latinceye çevrilmiştir (Der libertriumfratrum de geometria, Halle 1885). Kitabın Arapça neşri de vardır. Kitâbfi’l-Ḳarasṭûn, terazi ve ölçme teorileriyle ilgili önemli bir eserdir. Kitâbü’l-Maḫrûṭât ise koni kesitleri hakkında yazılmış bir eserdir. Bazı kaynaklara göre bu eser, Pergeli Apollonios’un Kônika adlı eserinin Hilâl el-Hımsî ve Sâbit b. Kurre tarafından yapılan Arapça çevirisine dayanmaktadır.
Ahmed bin Musa 878 yılında vefat etti.
Kaynak
Kazım Çeçen, Atilla Bir, "Beni Musa ", TDV İslâm Ansiklopedisi.
İLGİLİ ÖYKÜLER
