Cemil Meriç

Okunma Sayısı: 1792

(12 Aralık 1916 - 13 Haziran 1987): Yazar, mütefekkir. Reyhaniye’de (Sonra Reyhanlı) doğdu. Tam adı Hüseyin Cemil Meriç’tir. Ailesi Balkan Savaşı sırasında Dimetoka’dan (Yunanistan) göç etti. Reyhaniye Rüşdiyesinde öğrenime başladı (1923), Antakya Sultanîsine geçti (1928). 1935’te liseyi bitirmesi gerekirken 1935’te, Fransızların hâkimiyetindeki Antakya’da liseler 11 yıldan 12 yıla çıkarılınca bir yıl gecikti. imtihanlarına 15 gün kala ’milliyetçi’ görüldüğü için okuldan uzaklaştırıldı. 1936’da İstanbul’da bir süre Pertevniyal Lisesine devam ettiyse de mayıs ayında Antakya’ya dönerek Antakya Sultanîsini bitirdi. İskenderun’a bağlı bir köyde öğretmenlik, İskenderun Tercüme Bürosunda başkan yardımcılığı, nahiye müdürlüğü, Türk Hava Kurumunda sekreterlik, belediyede katiplik yaptı. 1939’da gözaltına alındı; Türkiye’ye iltihak eden Antakya hükûmetini devirmekle suçlanıp idamla yargılandı, sonra beraat etti.

1940 yılında Yabancı Diller Yüksek Okuluna girerek 1942’de buradan mezun oldu. Elazığ Lisesinde üç yıl Fransızca okuttu. 1945’te İstanbul’a döndü. 1946 Aralığında İ.Ü. Edebiyat Fakültesine Fransızca okutmanı tayin edildi. Ayrıca Sosyoloji Bölümünde ve Işık Lisesinde de ders verdi. 1974’te emekliye ayrıldı. 1955’te gözlerini kaybetmişti. 1984’te beyin kanaması geçirerek felç oldu. İstanbul’da öldü. Kabri Karacaahmet Mezarlığındadır.

’Geç Kalmış Bir Muhasebe’ başlığını taşıyan ilk yazısı Antakya’da yayınlanan Yeni Gün gazetesinde çıktı (23 Eylül 1933). Tarık Mümtez Göztepe’nin İstanbul’da çıkardığı Karagöz’de yazıları ve ’Fırsat Yoksulu’ mahlâsıyla şiirleri yayınlandı. İstanbul’a geldikten sonra ilk yazısı İnsan dergisinde ’Honoré de Balzac’ adıyla çıktı (1941). Ayın Bibliyografyası dergisinde tercüme tenkitleri yazdı (1941-1942). 1953’ten sonra yazılarına uzun süre ara verdi; 1965’tae yeniden yayınlamaya başladı.

Cemil Meriç Türk fikir hayatının önde gelen isimlerindendir. Mükemmel derece bildiği Fransızca ile Batı kültürüne hakkıyla vâkıftı.

Fikrî tekamülünü beş devreye ayırmıştır: Koyu Müslümanlık (1917-1925), Şoven Milliyetçilik (1925-1936), Sosyalistlik (1936-1938), Arayış (1938-1964), Osmanlılık (1964’ten sonra).

Medeniyet, tarih, sosyoloji, edebiyat, edebiyat tarihi, felsefe konularını kendisine has üslûbuyla değerlendirdi.

Yazıları İnsan, Yücel, Amaç, XX. Asır, Ayın Bibliyografyası, Gün, Dönem, Yapraklar, Yeni İnsan, Hisar (Fildişi Kuleden başlığı ile), Hareket, Türk Edebiyatı, Yeni Devir, Köprü, Pınar, Doğuş, Edebiyat dergi ve gazetelerinde çıktı.

Eserleri: Balzac (1942), Hind Edebiyatı (1964; Bir Dünyanın Eşiğinde adıyla, 1976), Saint-Simon/İlk Sosyolog-İlk Sosyalist (1968), İdeoloji (1970), Bu Ülke (1974), Umrandan Uygarlığa (1975), Hind ve Batı (1976), Mağaradakiler (1978), Kırk Ambar (1980; eklemeler ve çıkarmalarla, 1998), Bir Facianın Hikâyesi (1981), Işık Doğudan Gelir (1984), Kültürden İrfana (1985), Jurnal (Günlükleri, I, 1992; II, 1993), Sohbetler (Haz. Halil Açıkgöz, 1993), Sosyoloji Notları ve Konferanslar (Haz. Ümit Meriç, 1993), Cemil Meriç’in Konuşmaları (Haz. Mehmet Tekin, 2003), Cemil Meriç’le Nur Sohbetleri (Haz. Necmettin Şahiner, 1994).

Cemil Meriç’in çok sayıda çevirisi de vardır. Başlıcaları: Altın Gözlü Kız (Balzac’tan, 1943), Otuzundaki Kadın (Balzac’tan, 1945), Onüçlerin Romanı (Balzac’tan, 1945), Kibar Fahişelerin İhtişam ve Sefaleti (Balzac’tan, 1945; sonra İhtişam ve Sefalet adıyla), Hernani (Victor Hugo’dan, 1956), Marion de Lorme (Victor Hugo’dan, 1966), Dillerin Yapısı ve Gelişimi (Berke Vardar’la, Meillet’den, 1966), Ziya Gökalp, Türk Milliyetçiliğinin Temelleri (Uriel Heyd’den, 1980), Köprüden Düşenler (Thornton Wilder’den, 1981), Batıyı Büyüleyen İslâm (Maxsime Rodinson’dan, 1983).

Cemil Meriç hakkında Mehmet Tekin (1991), Ümit Meriç Yazgan (1993; 1998), Ahmet Turan Alkan (1993), Mustafa Armağan (2001), Cafer Vayni (2002) kitap yazdılar.