Haccâc-ı Zalim

Haccâc-ı Zalim

Ebu Muhammed el-Haccâc b. Yusuf b. el-Hakem es-Sekafî, 661de, Taifte doğdu. Ailesi Sakif kabilesinin Ahlâf koluna mensuptur. Emevilere sadakatle bağlı olduğundan, Küleyb (köpek yavrusu) lakabıyla tanındı.

Muaviye b. Ebu Süfyânın iktidarı ele geçirdiği yıllarda dünyaya geldi. Emevilere muhalif olan Abdullah b. Zübeyr, Hicazda halifeliğini ilan edince, Ümeyyeoğulları ile Sakifliler bölgeden ayrılmaya başladı. Haccâc babasıyla birlikte Taiften Dımaşka göç etti. Emevi saltanatı II. Muaviyenin çok kısa süren halifeliğinin ardından, ailenin tüm mensupları ve Sakiflilerin ileri gelenleri, Cabiyede toplanarak halifeliğe kimin getirileceğini ve ona kimin halef olacağını tartıştı. Yusuf b. Hakem ile oğlu Haccâcın da katıldığı bu toplantı sonunda, Ümeyyeoğullarının büyüğü Mervân b. Hakeme biat edildi. İktidara gelen Mervân, Mısırda oturan Sakiflilerin desteğini kazanmak için Yusuf b. Hakem ve Haccâcla birlikte oraya gitti.

Haccâc, Mervânın ölümünden sonra, halife olan oğlu Abdülmelik tarafından, Abdullah b. Zübeyrin kardeşi ve Basra Valisi Musab b. Zübeyre karşı düzenlenen sefere artçı birlikleri kumandanı olarak tayin edildi. Haccâc, bu tarihten sonra, Emevi devlet hayatında etkin bir şekilde rol almaya başladı. Musabın öldürülmesinden sonra, İbn Zübeyrle mücadele için Hicaza gönderilen 2000 kişilik ordunun başına getirildi. Karargâhını doğum yeri olan Taifte kuran Haccâc Mekkeye giden yolları keserek şehre gıda sevkiyatını engelledi. Talep ettiği 5000 kişilik yardım ordusunun gelmesi ve Mekkeyi kuşatma izninin verilmesi üzerine şehri kuşattı. Altı buçuk aydan fazla süren kuşatma sonunda, Hicaz, Irak ve Mısırda dokuz yıl hüküm süren ve Emevi Devletini zora sokan Abdullah b. Zübeyrin hilâfeti sonlandırıldı.

Haccâc bu başarısından sonra Hicaz, Yemen ve Yemâme valisi yapıldı. Üç yıl sonra Iraka vali tayin edildi. Irak, Emevilere karşı isyan eden Haricîlerin Emevi ordularını yendiği ve Hz. Ali taraftarlarının da yöneticileri uğraştırdığı bir merkezdi. Haccâc Irakı çok sert tedbirler alarak idare etti. Emevilere muhalif olan her hareketi kanlı bir şekilde bastırdı. 697de yetkileri daha da arttırıldı ve tüm doğu illerinin valisi oldu. Haccâc, Hâricîlerin İrandaki, Mutarrif b. Mugirenin Medâindeki, Şebîb b. Yezîdin Musuldaki ve Abdurrahman b. Muhammed b. Eşasın Horasandaki isyanlarını bastırdı. En ciddi problem, İbnül-Eşasın kendisine ve Emevi Devletine karşı başlattığı isyan oldu.

Haccâc, Emevi ordusunun Horasan bölgesinde Türkler tarafından kılıçtan geçirilmesi üzerine, 20.000 kişilik bir orduyu Türklerle savaşmak üzere yola çıkardı. Ancak kendisinden nefret eden ordu kumandanı İbnül-Eşas ve emrindeki ileri gelen askerlerle arasında anlaşmazlık çıktı. İbnül-Eşas görevden alınınca isyan etti. Irak ve Horasandaki bazı şehirleri ele geçirdi ve buralara yönetici tayin etti. Fakat 701de, Deyrülcemâcim ve Meskînde üst üste bozguna uğratıldı. Sığındığı yerde Haccâcın adamlarına teslim edildi, fakat teslim olmak yerine intihar etti.

Haccâc, Haziran 714te Vâsıt şehrinde öldü.

Haccâc, Emevilerin muhaliflerine karşı çok sert ve acımasız davrandı. Aralarında Enes b. Mâlikin de bulunduğu pek çok kişiye zulmetti. Muhaddis ve müfessir Said b. Cübeyr dâhil binlerce kişiyi öldürttü. Kendisine biat yemininden dönenleri mürted olarak damgaladı.

Haccâc Emevi ekonomisinin istikrara kavuşmasına yardım etti. Aşağı Fırat ve Dicle bölgesindeki toprakları sulayan eski kanalları onardı ve yeni kanallar açtırdı. Bataklıkları kurutup tarım arazisi hâline getirdi. Posta teşkilatını düzenledi. Tarımda üretimi artırmak için köyden kente göçü engelledi.