Şinâsi
(1826 12 Eylül 1871): Şair, yazar. gazeteci. İstanbul’da doğdu. Topçu yüzbaşısı Taşköprülü Mehmed Ağa’nın oğludur. Tophane, Boğazkesen Sıbyan mektebini bitirdikten sonra Tophane Mektubî Kalemine girdi. Burada İbrahim Efendiden Arapça, Bursalı Şeyh Zaik’ten Farsça, Tophane Müşirliğinde mütehassıs olarak bulunan Fransız zabitlerinden, sonra Müslüman olup Reşid Bey adını alan Chateauneuf’tan Fransızca dersleri aldı. Tophane Müşiri Fethi Paşa’nın yardımı ile maliye öğrenimi için Fransa’ya gitti (1849). (Bazı araştırmacılar bu tarihi birkaç yıl sonraya götürürler.) Beş yıl sonra İstanbul’a döndü. Meclis-i Maarif-i Umumiye üyeliğine getirildi. Mustafa Reşid Paşa’nın himayesi ile bulunduğu görevlerinde Paşa’nın sadarete gelmesi veya azline göre o da uzaklaştırıldı veya yeniden göreve alındı. Agâh Efendi adına 3 Nisan 1860’da imtiyaz müsaadesi alınıp 22 Ekim 1860’da ilk sayısı çıkan Tercüman-ı Ahvâl gazetesinin yayınına öncülük etti. Agâh Efendi, gazetenin ilk sayısında ’İhtar’ başlığı altında Şinasi’nin yardımını hususiyetle belirtir. 28 Haziran 1862’de kendi adına Tasvir-i Efkâr’ı çıkardı. Aynı yıl, şiirlerini Müntahabât-ı Eş’ar adlı bir kitapta topladı. Âli Paşa için düzenlenen bir suikasta adının karışması üzerine gazetesini Namık Kemal’e bırakarak 1865’te Paris’e kaçtı. Burada Mustafa Fâzıl Paşa’nın maddî yardımı ile geçindi. Bu sırada Türkçe bir sözlük hazırlamaya başladı. Eserinde takip edeceği metot bakımından, ünlü dostu Littrêe’den yardım gördü. 1869’da İstanbul’a dönüşünde siyasetle ilgisini keserek matbaacılık ile uğraştı. Tek ideali hazırladığı Türkçe sözlüğü yayınlamaktı. Bunu gerçekleştiremeden İstanbul’da öldü.Önce Batı şiirinden yaptığı tercümeleri yayınladı. Fransız Lisanından Nazmen Tercüme Eylediğim Bazı Eş’ar adıyla 1859’da yayınladığı bu kitabın ismini 1870’da Tercüme-i Manzûme’ye çevirdi.
Şinasi’nin Türk şiiri üzerindeki yenileştirme çalışmaları, Fransa’dan ilk dönüşü ile başladı. Fransa’ya gitmeden önce Mustafa Reşid Paşa’ya yazdığı bir kaside (1849) ile dönüşünden sonra yazdığı diğer kasideler (1856, 1857, 1858) arasındaki farklar bunu açıkça gösterir. Bu kasidelerde Tanzimat’la birlikte gelmiş olan birtakım sosyal kavramlara ve onların değerlendirmelerine geniş ölçüde yer verilir. Şinasi, Tanzimattan sonraki Türk edebiyatında akılcılığın da ilk temsilcisi kabul edilir. Özellikle klasik kasidede yaptığı değişiklikleri şiire de yansıtarak yeni şekiller meydana getirmiştir. Bu bakımdan dikkati ilk çeken, Lamartine’den çevirdiği Tercüme-i Manzûme’de yer alan Souvenirs adlı şiirdir.
Türk nesrinin yenileşmesinde büyük hizmeti görülmüştür. Tabiî ve sade yazdı. Cümleleri vecizdir.
Tanzimat tiyatrosunun ikinci eseri, Şinasi’nin 1859’da yazdığı Şair Evlenmesi’nde kendi hayatımızı ve yerli tipleri verir. 1860’da ilk defa Tercüman-ı Ahval’de tefrika edildikten sonra kitap hâline getirildi.
Şinasi’nin önemli bir çalışması atasözleri üzerinedir. Paris’teyken 1851’de tertip ettiği Durûb-ı Emsâl-i Osmaniye sağlığında iki baskı yaptı. Kitapta divan şairlerinin eserlerindeki kullanış şekillerini araştırdığı gibi, bulabildiği kadar Türk atasözlerinin Arapça, Farsça ve Fransızcadaki karşılıklarını gösterir. Eser 1500 maddeyi içine alır.
Şiirleri: Sadr-ı Esbak Merhum Reşid Paşa Hazretlerinin Sitayişini Mutazammın Olan Bazı Ksâid-i Âcizânemdir (?), Eş’âr-ı Âcizânemden Bazı Müntehabat (1862; Müntehabât-ı Eş’ar adıyla, 1870, Ebuzziya Tevfik’in yayını: Tercüme-i Manzume ile birlikte Divan-ı Şinasi adıyla, 1886; yeni yayınları: Muallâ Anıl, 1943; Süheyl Beken, 1960). Diğer eserleri: Şair Evlenmesi (Bir perdelik komedi, 1860; yeni baskıları: Mustafa Nihat Özön, 1940, 1943; Cevdet Kudret 1959; Fevziye Abdullah Tansel, 1960), Dûrûb-ı Emsâl-i Osmaniye (Atasözleri, 1863; 3. bs. 1885, son baskıda Ebuzziya Tevfik 4.000 atasözü daha kattı; yeni baskısını Süreyya Beyzadeoğlu yayına hazırladı, 2003), Müntehabât-ı Tasvir-i Efkâr (Tasvir-i Efkâr’da yayınlanan yazıları, haz. Ebuzziya Tevfik, 2 cilt, 1885; yeni bs., Fevziye Abdullah Tansel, Makaleler, 1960), Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr, İkinci Kısım, Mübahasât-ı Edebiye, Mes’ele-i (Mebhusetü) Anhâ (Tasvir-i Efkâr ve Ruzname-i Ceride-i Havadis gazetelerinde Şinasi ile Sait Efendi’nin -sonradan Paşa- yaptıkları tartışmaları Ebuzziya Tevfik bir araya getirdi, 1886), Müntehabât-ı Tasvîr-i Efkâr, Edebiyat (Makaleleri, 1894). Çevirileri: Fransız Lisanından Nazmen Tercüme Ettiğim Eş’âr (1859, Tercüme-i Manzûme adıyla, 1870; yeni bs. Süheyl Beken tarafından, 1960),
Şinasi hakkında inceleme: Hüseyin Çelik, Şinasi (1997).
İLGİLİ ÖYKÜLER
