Ali Bin Abbas El-Mecusi
Ali bin Abbas el-Mecusi, İran’da Ahvaz yakınlarındaki Arecan’da doğdu. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte bazı kaynaklar 932 olarak yer vermektedir. Şiraz’ın ünlü hekimlerinden Ebu Magir Musa bin Sayyar’ın öğrencisi oldu ve ilk çalışmalarını Ahvaz’da yaptı. Mecusi bir aileye mensup olduğu için el-Mecusi olarak anıldı.
Batı dünyasında Haly Abbas olarak bilinen Müslüman tıp âlimi, tanınan ilk Müslüman hekimlerdendir. Bağdat’ta Büveyhi hükümdarı Adudüddevle’nin sarayında hekimlik yaptı. el-Kitâbü’l-Melikî (Hükümdar Kitabı) adıyla bilinen meşhur eseri Kâmilü’s-Sınâ’ati’t-Tıbbiyye’yi hükümdara armağan etti.
Bu eser, Arapça ansiklopedik bir eser olup her biri onar bölümden müteşekkil iki kısımdan oluşmaktadır. Yaklaşık olarak 400.000 kelime ihtiva etmektedir. İlk bölümü teorik, ikinci bölümü pratik tıbba ayrılmıştır. Dr. Sigrid Huke'ye göre: “Bu kitap dünya tababetine hediye edilen, o zamana kadar eşine rastlanmayan bir eserdi. Eserin en önemli özelliği o zamana kadarki bütün millet ve çağların tıp bilgisini işlemesi ve bunları mantıklı bir şekilde düzenlemiş olmasıydı. Eskiler asla böylesine bir kitaba sahip olmamışlardı.”
Eserde spor ve sağlıklı beslenmenin önemi üzerinde duran Ali bin Abbas, özellikle yemekten önce yapılan sporun faydaları üzerinde durdu ve yemekten sonra yapılan sporun yiyeceklerin tam olarak sindirilmediğine sebebiyet verdiğini söyledi. Sara hastalığını etraflıca inceledi ve bugüne ışık tuttu. Yaptığı araştırmalar, tıp dünyasına rehberlik etti. Arabistan yarımadasında görülen bazı göz hastalıklarının tedavisi üzerinde durdu ve direkt ilaç kullanımı yerine ilk olarak rahatsızlığa sebep olan unsurların araştırılması gerektiğini söyledi. Göze rahatsızlık veren unsur güneş, toz gibi bir durumsa öncelikle bunun ortadan kaldırılması gerektiğini, sonra gerekli ise ilaç tedavisi gerektiğini savundu. Hekim Ali bin Abbas, araştırmaları esnasında kılcal damarlarda meydana gelen kan dolaşımını keşfetti. Bu keşfin kâşifi İngiliz bilim insanı Harvey olarak bilinse de Ali bin Abbas, damarların büzülme ve genişleme özelliğini izah ederken kılcal damarlardaki kan dolaşımını da açıkladı.
Ali bin Abbas, jinekoloji alanında da önemli araştırmalarda bulundu. Hipokrat ve bazı tıp bilginlerinin bebeğin kendi hareketleriyle dünyaya geldiğini kabul etmelerine karşın o, bu doğumun bebeğin hareketleriyle değil rahimde bulunan adalelerin sıkışıp gerilmesi sonucu gerçekleştiğini ortaya koydu.
Ali bin Abbas, ayrıca X. yüzyılda ilk kanser ameliyatlarını yapan cerrahtı. Alt karın kanserleri hakkında yazılar yazdı ve ameliyatlar yaptı. Ali bin Abbas kanser ameliyatı hakkında: “Tabipler bu hususta nadir olarak yardımda bulunabilirler. Tümörün organdan tamamen ayrılmasını sağlamalı, köklerinden geride bir şey kalmaması için tümörden muayyen bir mesafe uzaklaşacak şekilde etrafı kesmeli ve temizlemelidir." demiş ve kanser ameliyatının bugünkü şekline ışık tutmuştu.
Ali bin Abbas, Kitâbü’l-Melikî eserinde eczacılık hakkında da bilgiler verdi. Döneminde bilinen ilaçları, ilaç yapılacak ham maddeleri, etkilerini ve özelliklerini araştırmıştır. Esas tedavinin diyet ve doğal beslenmeyle yapılmasını önermiş, ilaçların ancak zaruret hâlinde verilmesini tavsiye etmiştir. Hava ve mevsimlerin insanlar üzerindeki tesirlerini açıklayarak hastalıkların kişilerde yaş, kilo, mevsim özellikleri, mizaç gibi unsurlara bağlı olarak değişiklik gösterebileceğini söyledi.
Yüzyıllar boyunca hekimlerin baş müracaat kaynağı olan Kitâbü’l-Melikî, Constantin Africanus tarafından 1087 yılında Liber Pantegni adıyla Latinceye çevrildi. Ancak bu çeviride Ali bin Abbas’ın ismine yer vermedi ve eserin kendine ait olduğunu iddia etti. Daha sonra Antakyalı Stephan, 1127 yılında eserin bir nüshasına ulaşarak eseri tercüme etti ve böylelikle eserin Ali bin Abbas’a ait olduğu ortaya çıktı.
Kitabın sahih metni 1283'te Lahor’da, 1294'te Kahire’de basıldı. Eserin bir nüshası Irak Müzesi Kütüphanesi’ndedir. Frankfurt’ta faaliyet gösteren "IGAIW" tarafından orijinal bir nüshası esas alınarak 1987 yılında iki cilt hâlinde hazırlanarak dünyanın çeşitli kütüphanelerine gönderildi.
Alanında birçok buluşa imza atmış ve kendinden sonraki hekimlere rehber olmuş Ali bin Abbas, 994 yılında vefat etti.
Kaynak: Ahmet Acıduman, Çağatay Akşit, Alī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l Melikī) Adlı Ünlü Eserinde Gebelerin Ve Çocukların Tedbiri Üzerine, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, 2017; 60; 64-81.
Ahmet Acıduman, Çağatay Aşkit, Alī b. el-ʿAbbās el-Mecūsī’nin Kāmilu’ṣ-Ṣınāʿati’ṭ-Ṭıbbiyye (Kitābu’l-Melikī) Adlı Ünlü Eserinde Yaşlıların Tedbiri Üzerine, Lokman Hekim Dergisi, 2018;8/3; 261-273.
Ayşegül Demirhan Erdemir, Ali b. Abbas El-Mecûsî, TDV İslâm Ansiklopedisi, https://islamansiklopedisi.org.tr/ali-b-abbas-el-mecusi (22.10.2021).
İLGİLİ ÖYKÜLER
