Atıf Yılmaz Batıbeki
9 Aralık 1926’da öğretmen bir annenin ve memur bir babanın çocuğu olarak Mersin’de doğdu. Tam adı Atıf Yılmaz Batıbeki’dir. İlk ve ortaöğrenimini Mersin’de tamamladı. Lise eğitimine Adana Erkek Lisesi ve İstanbul Işık Lisesinde devam etti. Babasının maddi durumunun bozulması üzerine bir yıl sonra eğitimine devam etmek üzere Mersin’e döndü.
Lisedeyken edebiyat öğretmenince İstiklal Savaşı’nda yaşanan bir olayı kompozisyon olarak yazması istenince Atıf Yılmaz bir senaryo yazdı ve onu setlere taşıyacak süreç de başladı. Her ne kadar bu senaryoyla yapım şirketinden ret cevabı alsa da bu sayede sinema çevresinden insanlarla dostluk kurdu.
Hukuk Fakültesinde okurken bu mesleği yapmayacağından emin olunca bir yıl boyunca öğrencisi olmamasına rağmen akademide resim bölümünün derslerini takip etti. Ardından Nuri İyem’in atölyesinde resim çalışmalarına devam etti. “Tavanarası Ressamlar Grubu”nu kurdular. 1947’de "Beş Sanat" dergisinde sinemayla ilgili yazılar yayınladı.
Türkiye’de en fazla edebiyat uyarlaması yapan yönetmen olan Atıf Yılmaz’ın ilk asistanlık deneyimi Semih Evin’in “Allah Kerim” filmiyle, ilk yönetmenlik deneyimiyse “Kanlı Feryat”la başladı. Ayrıca Hüseyin Peyda’ya “Mezarımı Taştan Oyun” filminde asistanlık yaparken, yönetmenin işi bırakmasıyla filmi tamamlamak durumunda kaldı.
Üçüncü filmi bir komedi denemesi olan “İki Kafadar Deliler Pansiyonunda” filmidir. Bir Kerime Nadir uyarlaması olan “Hıçkırık”, izleyici tarafından çok beğenilince piyasa romanı uyarlamalarını sürdürdü. Esat Mehmet Karakurt’tan Kadın İsterse (1954), Dağları Bekleyen Kız (1955), İlk ve Son (1955), Ethem İzzet Benice’den Beş Hasta Var (1956) uyarlamalarını peş peşe yaptı ve piyasa romanı sinemasının öncüsü oldu.
Başlangıçta kendi seçimi olmamasına rağmen ticari birtakım filmler yaptı. Bu filmlerin bazıları çok iş yapınca piyasadan teklifler aldı ve bu süreçte sinema dilini öğrenme olanağı buldu.
1950’li yıllarda sinema dilini geliştirdi. 60’lı yıllarda ülkede yaşanan siyasi değişikliklerle toplumsal gerçekçi yapıda filmler yaptı. 1970’li yıllardaysa yavaş yavaş kadın filmleri yapmaya başladı. 1980’li yıllarda yaşanan askeri darbenin ardından ülkede yaşanan sorunların üzerinde siyasal ya da eleştirel olarak durulmadığı dönemlerde kadın filmlerine yönelerek katkıda bulunmayı sağladı.
Toplum gerçeklerini de kasaba, köy, büyük şehir ve büyük şehrin kenar semtlerinden gözler önüne sermeye çalıştı. Toplumsal içerikli filmlerin yanı sıra kasaba güldürüsü dalında da ustalaştı.
Gelinin Muradı filmiyle ilk kez çağdaş Türk edebiyatından faydalandı. Kemal Bilbaşar’la başlayan bu ilgi daha sonra Yaşar Kemal, Orhan Kemal, Kemal Tahir, Haldun Taner, Recep Bilginer ve Orhan Hançerlioğlu gibi yazarlarla devam etti.
1950’li yılların sonuna doğru Yılmaz’ın sinemasında yeni bir dönem daha açıldı. Köy filmleri olarak nitelendirilen bu filmlerde, Yılmaz Güney’i ön plana çıkardı ve onunla beraber art arda üç filmin senaryosunu yazdı. İki filminde de Yılmaz Güney’i oynattı. Yine bu yıllarda Anadolu folkloruna yöneldi ve Yaşar Kemal’i keşfetti. 1958’de ünlü yazarın Ala Geyik ve 1959’da da Karacaoğlan’ın Karasevdası yapıtlarından yola çıkarak filmler yaptı.
1960’lar Yılmaz’ın piyasaya yöneldiği ve piyasa koşullarına uygun filmler çektiği bir dönem oldu. Piyasa koşullarına ödün verişin ilk filmi; 1960’ta çektiği Ayşecik Şeytan Çekici’dir. Ardından Ölüm Perdesi’ni çekti.
Mahir Günşiray’la Yerli Film adında bir şirket kurdu ve ilk film olarak senaryosunu Vedat Türkali’nin yazdığı Dolandırıcılar Şahı’nı (1960) çekti. Yine aynı yıl Orhan Kemal’den Suçlu, 1961’de Peride Celal’den Kızıl Vazo, Vedat Türkali’den Seni Kaybedersem, Tatlı Bela ve Sefa Önal’ın öykü- senaryosundan Allah Cezanı Versin Osman Bey filmlerini yaptı.
1963’te çektiği Yarınlar Bizimdir filmiyle yeniden kasabaya döndü ve filmlerinde kasaba yönetimi çevresinde dönen çıkar çatışmalarını konu edindi. 1964’te Haldun Taner’in epik tiyatrosundan uyarladığı, epik sinema denemesi olan Keşanlı Ali Destanı’nı çekti.
1972’de, Gelinlik Kızlar, Köle, Günahsızlar, Zulüm, Utanç ve Kemal Bilbaşar’ın yapıtından sinemaya uyarlanan Cemo filmlerine imza atarak kendi rekorunu kırdı. 1977’de senaryosunu Cengiz Aytmatov’dan esinlenerek Ali Özgentürk’ün yazdığı Selvi Boylum Al Yazmalım filmini yaptı. 1979’da Türk sinemasında bir ilki gerçekleştirdiği Adak filmini çekti.
1980’li yıllarda, yalnızca iki konu çerçevesinde, taşlamalı güldürüler ile kadın ve sevgi konulu filmler yaptı. 1980 yılında Başar Sabuncu’nun tiyatro için hazırladığı Talihli Amele’yi, 1982’de Necati Cumalı’nın tiyatro oyunundan sinemaya uyarladığı Mine filmini yaptı.
1985’ten itibaren Atıf Yılmaz’ın filmografisinde üst üste fantastik filmler yer aldı. 1986’da bu türde yaptığı Aaahh Belinda gişe rekorları kırdı. Asiye Nasıl Kurtulur, epik öğeler taşıyan bir diğer filmi oldu.
1994’te Beyoğlu’nun arka sokaklarında yaşayan marjinalleri yarı belgesel tarzda anlattığı filmi Gece, Melek ve Bizim Çocuklar; 6. Ankara Film Şenliği’nde açılış filmi olarak gösterildi.
1990’lı yıllarda Amerikan filmlerinin Türkiye’yi kuşatmış olması sebebiyle çözüm üretmek için yeni yollar arayan Atıf Yılmaz, on yönetmen arkadaşıyla bir araya gelerek vakıf kurdu ve yeni denemelere yöneldi. İki Film On Yönetmen adlı projede Kazandibi/ Tavukgöğsü (1995) adlı 37,5 dakikalık filmiyle tüm sinemasal bakışını ve düzeyini ortaya koydu, toplumsal ve estetik kaygısı, kadına bakış açısı, erkek-kadın ilişkileri, gençlerle ebeveynler arasındaki ilişkilere bakış açısını hem ironik hem de oldukça gerçekçi bir dille ele aldı.
2005 yılında çektiği son filmi olan Eğreti Gelin’de Anadolu’nun tartışılan geleneklerinden birini beyazperdeye taşıdı. Şükran Kozalı’nın "Eğreti Gelinler” kitabının uyarlaması olan film Cumhuriyet’in ilk yıllarında, Denizli’de erkekleri evliliğe hazırlayan ve "Eğreti Gelin" adı verilen kadınlardan birinin öyküsünü anlattı.
Yaptığı filmler kadar yetiştirdiği insanlar açısından da sinemamızda gerçek bir okul oldu. Duygu Sağıroğlu, Halit Refiğ, Yılmaz Güney, Zeki Ökten, Şerif Gören gibi değerli sinema adamlarına katkıda bulundu. Türk Sineması’nın en uzun soluklu yönetmeni çalıştığı filmlerde hep gençlere yakın oldu ve çevresindeki insanları da gençlerden seçti.
Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde en çok ödül alan yönetmen unvanına sahip olan Yılmaz,119 filmin yönetmenliğini, 27 filmin yapımcılığını ve 52 filmin senaryosunu üstlenerek Yeşilçam’ın en çok film üreten yönetmenlerinden biri oldu.
5 Mayıs 2006 tarihinde İstanbul’da vefat etti.
Filmografisi:
1951: Kanlı Feryad, Mezarımı Taştan Oyun
1952: İki Kafadar Deliler Pansiyonunda
1953: Aşk Izdıraptır, Hıçkırık, Şimal Yıldızı
1954: Şimal Yıldızı, Kadın Severse
1955: Dağları Bekleyen Kız, İlk ve Son
1956: Beş Hasta Var
1957: Bir Şoförün Gizli Defteri, Gelinin Muradı
1958: Ala Geyik, Bu Vatanın Çocukları, Kumpanya, Yaşamak Hakkımdır
1959: Karacaoğlan’ın Kara Sevdası
1960: Ayşecik Şeytan Çekici, Dolandırıcılar Şahı, Ölüm Perdesi, Suçlu
1961: Allah Cezanı Versin Osman Bey, Kızıl Vazo, Seni Kaybedersem, Tatlı Bela
1962: Battı Balık, Beş Kardeştiler, Bir Gecelik Gelin, Cengiz Han’ın Hazineleri/ Karaoğlan, İki Gemi Yanyana
1963: Azrail’in Habercisi, Kalbe Vuran Düşman, Yarın Bizimdir
1964: Erkek Ali, Keşanlı Ali Destanı
1965: Hep O Şarkı, Muradın Türküsü, Sayılı Dakikalar, Taçsız Kral
1966: Ah Güzel İstanbul, Ölüm Tarlası, Pembe Kadın, Sevgilim Artist Olunca, Toprağın Kanı
1967: Balatlı Arif, Harun Reşid’in Gözdesi, Kozanoğlu
1968: Cemile/ Osman El Gabbar, Köroğlu, Yaseminin Tatlı Aşkı
1969: Kızıl Vazo, Kölen Olayım, Menekşe Gözler
1970: Aşktan Da Üstün, Darıldın Mı Cicim Bana, Kara Gözlüm, Zeyno
1971: Ateş Parçası, Battal Gazi Destanı, Güllü, Unutulan Kadın, Yedi Kocalı Hürmüz
1972: Cemo, Gelinlik Kızlar, Günahsızlar, Köle, Utanç, Zulüm
1973: Gönüller Sultanı Mevlana, Güllü Geliyor Güllü, Kambur
1974: Kuma, Salako, Zavallılar
1975: Çapkın Hırsız, Deli Yusuf, İşte Hayat
1976: Baş Belası/ Bob İl Boro, Hasip İle Nasip, Mağlup Edilemeyenler, Tuzak
1977: Acı Hatıralar, Baskın, İbo İle Güllüşah, Selvi Boylum Al Yazmalım, Yangın, Seyahatname
1978: Kibar Feyzo, Köşeyi Dönen Adam, Minik Serçe
1979: Adak, Ne Olacak Şimdi
1980: Talihli Amele
1981: Delikan
1982: Dolap Beygiri, Mine
1983: Seni Seviyorum, Şekerpare Kız
1984: Bir Yudum Sevgi, Dağınık Yatak
1985: Adı Vasfiye, Dul Bir Kadın
1986: Aaahh Belinda, Asiye Nasıl Kurtulur, Değirmen
1987: Hayallerim Aşkım Ve Sen, Kadının Adı Yok
1988: Arkadaşım Şeytan
1989: Ölü Deniz
1990: Bekle Dedim Gölgeye, Berdel
1991: Seyahatname
1992: Düş Gezginleri
1993: Gece Melek Ve Bizim Çocuklar
1995: Kazandibi Tavuk Göğsü
1997: Nihavend Mucize
1999: Eylül Fırtınası
2004: Eğreti Gelin
Uyarlama Fimleri:
1953: Aşk Izdıraptır (Oğuz Özdeş’in aynı isimli romanından)
Hıçkırık (Kerime Nadir’in aynı isimli romanından)
1954: Kadın Severse (Esat Mahmut Karakurt aynı isimli romanından)
1955: Dağları Bekleyen Kız (Esat Mahmut Karakurt aynı isimli romanından)
İlk Ve Son (Esat Mahmut Karakurt aynı isimli romanından)
1956: Beş Hasta Var (Ethem İzzet Benice aynı isimli romanından)
1957: Bir Şoförün Gizli Defteri (Aka Gündüz aynı isimli romanından)
Gelinin Muradı (Kemal Bilbaşar’ın “Köyden Kentten Üç Bulutlu Hikayeler” ve “Pembe Kurt” hikayelerinden)
1958: Ala Geyik (Yaşar Kemal’in aynı isimli öyküsünden)
Kumpanya (Orhan Hançerlioğlu’nun aynı isimli öyküsünden)
Yaşamak Hakkımdır (Fritz Lang’in “You Only Live Once” isimli filminden)
1959: Karacaoğlan’ın Kara Sevdası (Yaşar Kemal’in aynı isimli hikayesinden)
1960: Ölüm Perdesi (Ümit Deniz’in aynı isimli romanından)
Suçlu (Orhan Kemal’in aynı isimli romanından)
1961: Allah Cezanı Versin Osman Bey (Safa Önal’ın bir öyküsünden)
Kızıl Vazo (Peride Celal’in aynı isimli romanından)
1962: Cengiz Han’ın Hazineleri/ Karaoğlan (Abdullah Ziya Kozanoğlu’nun aynı isimli romanından Akşam gazetesi için yapılmış çizgi romanından)
1963: Azrail’in Habercisi (Ümit Deniz’in aynı isimli romanından)
Yarın Bizimdir (İlhan Engin’in aynı isimli öyküsünden)
1964: Keşanlı Ali Destanı (Haldun Taner’in aynı isimli müzikal oyunundan)
1965: Muradın Türküsü (Yaşar Kemal’in aynı isimli hikayesinden)
1966: Pembe Kadın (Hidayet Sayın’ın aynı isimli oyunundan)
1967: Harun Reşid’in Gözdesi (Sevda Sezer’in romanından)
1969: Kızıl Vazo (Peride Celal’in aynı isimli romanından)
1971: Güllü (“La Ragazza Colla Pistola” isimli İtalyan filminden)
Yedi Kocalı Hürmüz (Sadık Şendil’in aynı isimli oyunundan)
1972: Cemo (Kemal Bilbaşar’ın aynı isimli romanından)
1973: Gönüller Sultanı Mevlana (Mehmet Önder’in aynı isimli kitabından)
1974: Kuma (Cahit Atay’ın “Ana Hanım Kız Hanım” isimli oyunundan)
1977: Selvi Boylum Al Yazmalım (Cengiz Aytmatov’un bir öyküsünden)
1978: Köşeyi Dönen Adam (Müjdat Gezen’in “Eşeğin Karnındaki Elmas” isimli öyküsünden)
1981: Delikan (Zeyyad Selimoğlu’nun “Deprem” isimli romanından)
1982: Mine (Necati Cumalı’nın aynı isimli tiyatro oyunundan)
1985: Adı Vasfiye (Necati Cumalı’nın “Ay Büyürken Uyuyamam” isimli öyküsünden)
Dul Bir Kadın (Necati Cumalı’nın “Bir Sabah Gülerek Uyan” isimli oyunundan)
1986: Asiye Nasıl Kurtulur (Vasıf Öngören’in aynı isimli oyunundan)
Değirmen (Reşat Nuri Güntekin’in aynı isimli romanından)
1987: Kadının Adı Yok (Duygu Asena’nın aynı isimli romanından)
1989: Ölü Bir Deniz (Erhan Bener’in aynı isimli romanından)
1990: Bekle Dedim Gölgeye (Ümit Kıvanç’ın aynı isimli romanından)
Berdel (Esma Ocak’ın bir öyküsünden)
1999: Eylül Fırtınası (Habib Bektaş’ın “Gölge Korkusu” isimli romanından)
2004: Eğreti Gelin (Şükran Kozalı’nın “Eğreti Gelinler” isimli romanından)
Ödülleri:
1965 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen Ödülü, Keşanlı Ali Destanı
1965 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 2. Film Ödülü, Keşanlı Ali Destanı
1966 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 2. Film Ödülü, Toprağın Kanı
1966 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 3. Film Ödülü, Muradın Türküsü
1968 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 3. Film Ödülü, Ölüm Tarlası
1972 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi 1. Film Ödülü, Zulüm
1972 Antalya Altın Portakal Film Festivali, En İyi Yönetmen Ödülü, Zulüm
1976 - 13. Antalya Film Şenliği, - En İyi Yönetmen Deli Yusuf
1978 - 15. Antalya Film Şenliği, - En İyi Yönetmen Selvi Boylum Al Yazmalım
1984 - 21. Antalya Film Şenliği, - En İyi Film Bir Yudum Sevgi
1985 - 4. Uluslararası İstanbul Sinema Günleri, - En İyi Türk Filmi Bir Yudum Sevgi
1986 - 23. Antalya Film Şenliği, - En İyi Yönetmen Bir Yudum Sevgi
1986 - Antalya Altın Portakal Film Festivali En İyi 3. Film, Adı Vasfiye - En İyi Yönetmen Aaahh Belinda
1986 - 5. Uluslararası İstanbul Sinema Günleri, - En İyi Türk Filmi Adı Vasfiye
1987 - 24. Antalya Film Şenliği, - En İyi 3. Film Hayallerim, Aşkım Ve Sen
1959 - Gazeteciler Cemiyeti Türk Film Festivali, - En Başarılı Rejisör Bu Vatanın Çocukları
10. Uluslararası İstanbul Film Festivali, 1991 - Onur Ödülü
1991 - Valensiya Film Festivali, - En İyi Film Berdel
1992 - 6. Altın Koza Film Festivali, - En İyi 2. Film Berdel
1996 - 33. Antalya Film Şenliği, - Yaşam Boyu Onur Ödülü
1996 - 33. Antalya Film Şenliği, , Selvi Boylum, Al Yazmalım, Yaşam Boyu Onur Ödülü
1991 - 10. İstanbul Film Festivali, Selvi Boylum, Al Yazmalım, Onur Ödülü
1991 - Hacettepe Üniversitesi - Sanatta Onursal Doktora payesi
Ankara Uluslararası Film Festivali - Aziz Nesin Emek Ödülü
Kaynak: Aslı Kodallı, Vasıf Öngören’in ’Asiye Nasıl Kurtulur’ Adlı Oyun Metninin Atıf Yılmaz Yönetmenliğindeki Sinema Uyarlamasının İncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Haliç Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tiyatro Ana Sanat Dalı, Tiyatro Sanat Dalı, 2018.
İLGİLİ ÖYKÜLER
