Ebu Abbas El Seffah
İlk Abbasi halifesi olan Ebu Abbas El Seffah, kesin doğum tarihi bilinmemekle birlikte 718-726 yılları arasında Humeyme’de doğdu. Emeviler’e karşı Abbasi ihtilalini başlatan İmam Muhammed b. Ali’nin oğlu olan Ebu Abbas, çocukluk ve gençlik yıllarını Humeyme’de ailesiyle birlikte geçirdi. Ağabeyi İmam İbrahim, Emevi Halifesi II. Mervan tarafından tutuklanarak Harran’a götürülürken ailesi mensuplarına kardeşi Ebu Abbas’ı veliaht tayin ettiğini söyledi ve ona biat etmelerini istedi. Ebu Abbas, Horasan’dan yola çıkan ihtilalcilerin Kufe’ye girmesinden bir ay sonra Ekim 749’da ailesiyle birlikte Kufe’ye geldi. Fakat şehirde pek sıcak karşılanmadı. Kufe’de duruma hâkim olan ve Hz. Ali evladını desteklediğini henüz açığa vurmayan Ebu Seleme El Hallal, Ehl-i Beyt’e mensup kişilerin kaldıkları yeri Horasanlılardan saklayarak gelişmeleri beklemeye başladı. Henüz Irak’ın merkezi Vasıt ile Emevi Hanedanı’nın merkezî eyaleti Suriye itaat altına alınmadığından ve dolayısıyla ihtilalin sonucu kesin olarak ortaya çıkmadığından Ebu Seleme yeni halifenin tespitini geciktirmeye çalışıyordu. Ebu Müslim Horasani’nin, adamları vasıtasıyla oyalandığını öğrenerek Hammame’deki Horasan ordusunun komutanlarına durumu haber verdi. Bunun üzerine Türkmenlerden 12 kişi derhâl Kufe’ye giderek Ebu Abbas’a biat ettiler. Böylece, ihtilalin hazırlanmasında ve başarıya ulaşmasında hiçbir rolü olmayan Ebu Abbas, 28 Kasım 749 Cuma günü Kufe Camii’nde ilk Abbasi halifesi olarak biat aldı. Minbere çıkarak hutbe okudu ve hâkimiyetin Abbasiler’in hakkı olduğunu İslam tarihinden örneklerle savundu. Ebu Abbas halife olduğunda Irak tam olarak Abbasiler’in denetiminde değildi. Şam’daki durum belirsizliğini koruyordu. Irak’ın merkezi Vasıt’ta Emevi Valisi İbn Hübeyre, Şiilerden yana tutum takınarak teslim olmayı reddetti. Emevi ordusuna öldürücü darbe 16 Ocak 750 tarihinde Büyük Zap Suyu kıyısında vuruldu. 10 gün devam eden savaşta Emeviler’in son halifesi Mervan yenildi. Böylece Abbasiler, Emeviler’in mirasına konmuş oldu. 26 Nisan 750’de Şam, Abbasiler’in eline geçti. Mervan kendisini takip eden Abbasi kuvvetleri tarafından Yukarı Mısır’ın Bûsîr köyünde yakalanarak Ağustos 750’de öldürüldü. Böylece Emeviler, ortaya çıktıkları coğrafyadan tamamen uzaklaştırıldılar. Ancak ele geçirilen topraklarda istikrar sağlanamadığı için tam hâkimiyet kurulamamıştı. Teslim olmamakta direnen Vasıt Valisi İbn Hübeyre, Hasan b. Kahtabe tarafından kuşatıldı. Hasan’ın bir sonuç alamaması üzerine Halife Ebu Abbas kardeşi Ebu Cafer’i yardıma gönderdi. Buna rağmen kuşatma on bir ay devam etti. Nihayet Mervan’ın ölüm haberinin gelmesi üzerine 750 yılı sonlarında İbn Hübeyre görüşmeye razı oldu. Yapılan görüşmeler sonunda teslim antlaşması imzalandı. Ancak şehir teslim olduktan sonra antlaşma şartlarına uyulmayıp başta İbn Hübeyre olmak üzere birçok kişi idam edildi.
Ümeyyeoğulları İçin İsyan Çıktı
Emevi iktidarından memnun olmayanlar kadar, memnuniyet duyanlar da vardı. Ümeyyeoğulları Hanedanı’na mensup kişilerin katledilmesi, Suriye ve El Cezire’de isyanların çıkmasına sebep oldu. Kınnesrîn, Tedmür ve Humus şehirlerinde çıkan isyan, Abdullah b. Ali komutasındaki Abbasi kuvvetleri tarafından Temmuz 751’de bastırıldı. Yine aynı yıl El Cezire Arapları Harran şehrini işgal ettiler. İsyanı bastırmakla görevlendirilen Ebu Cafer Harran önlerine gelince Harran Valisi Musa çıkış hareketi yaparak ona iltihak edince şehir isyancıların eline geçti. Asiler bir süre sonra Samsat’a çekildiler. Halifenin kardeşi Ebu Cafer ile amcası Abdullah b. Ali Samsat’ı kuşattılarsa da şehri ele geçiremediler. İşgal, II. Mervan’ın Bûsîr’de öldürüldüğü haberinin gelmesiyle başarıya ulaştı. Bu olaydan sonra Ebu Cafer El Cezire ve Azerbaycan valiliğine tayin edildi. Abbasiler’in iktidara gelişi Arapların bir kısmını rahatsız ettiği gibi, İran’da da karışıklıklar çıkmasına yol açtı. 750-751 yılında Buhara’da Şerik b. Şeyh El Mehrî’nin Hz. Ali evladı lehine başlattığı çok tehlikeli bir isyan, Ebu Müslim Horasani’nin gönderdiği kuvvetler tarafından bastırıldı. Buhara, üç gün yağma ve tahrip edildi. Ele geçirilen esirler, kale kapılarına asılarak halka teşhir edildiler. Abbasiler, kendilerini iktidara getiren Ebu Müslim Horasani’den tedirginlik duyuyorlardı. Ebu Abbas El Seffah, kardeşi Ebu Cafer’in tahriki ile Ebu Müslim’in valileri Sibâ’ b. Numan El Ezdî ile Ziyad b. Salih El Huzâyfi’yi Ebu Müslim’e karşı isyana teşvik etti. 752-753 yılında çıkan isyan başarıya ulaşamadı. İsyancıların önderleri yakalanarak idam edildi. Böylece, Ebu Müslim Horasani kendisine karşı kurulan ilk tuzağı ustalıkla atlatmayı başardı. Öte yandan Abbasiler’e karşı Basra’da Haricilerin, Fars’ta Bessam b. İbrahim’in ve Sind’de Mansur b. Cumhur’un başlattıkları isyanlar da kolaylıkla bastırıldı.
Türklerin Araplarla İlk Yakın Teması Talas’ta Oldu
Araplar ve Çinliler arasında tarihin akışında önemli bir dönüm noktası teşkil eden Talas Savaşı Temmuz 751 yılında yapıldı. Ebu Abbas dönemindeki bu önemli savaş, Arapların zaferiyle sonuçlandı. Türklerin Arapları desteklediği Talas Savaşı’yla Çin’in Türkistan’ın batısına ilişkin yaptığı bütün planlar tarihe karışmıştır. Kan dökücü anlamına gelen “El Seffah” lakabını Ebu Abbas Kufe’de halifeliğini ilan ettiği ilk hutbede kendisi kullanmıştır. Çıkan isyanları kısa sürede bastırmayı başararak ülkesindeki siyasi birliği yeniden tesis etmiştir. Tabii bu arada Kuzey Afrika ve Endülüs, bağımsız emîrliklere dönüşmüştür. Siyasi ve sosyal karışıklıklara sahne olan Ebu Abbas döneminde eğitim, kültür ve sanat alanında önemli bir faaliyet olmamıştır. Halifelik merkezini, ilk biat aldığı Kufe şehrinden önce Haşimiyye şehrine oradan da El Anbar’a taşıyan Ebu Abbas, beş yıl halifelik yaptıktan sonra yakalandığı çiçek (veya humma) hastalığından kurtulamayarak 9 Haziran 754 tarihinde El Anbar’da vefat etmiştir.
Kaynak: Abbasiler ve Abbasi Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ocak 2017, Ankara.
İLGİLİ ÖYKÜLER
