Halil İnalcık
26 Mayıs 1916 tarihinde İstanbul’da doğdu. Babasının kararıyla Ankara’ya, Yahudi Mahallesine taşındılar. İnalcık, Ankara’da Gazi Mektebi’ne yazıldı. Ardından babası Osman Nuri Bey Mısır’a ticaret yapmak üzere gitti ve İnalcık, yatılı olarak Sivas Muallim Mektebi’ne gitti. Yaklaşık 1 yıl sonra, İnalcık, Ankara’ya dönme isteğini belirtti ve Ankara’ya döndü. Yeniden Gazi Muallim Mektebi’ne başladı. 1932 yılına kadar bu okulda okuyan İnalcık, Gazi Enstitüsü’nün ilkokul yetiştiren kısmı kapanınca, Balıkesir’de yeni açılan, öğretmen okuluna gönderildi. Burada hocası Abdulbaki Gölpınarlı’dan öğrendiği divan şiirlerine aruz vezninde nazireler yazdı. Balıkesir’den 1935’te mezun oldu, DTCF sınavlarına başvurdu ve Yeni Çağ Tarihi bölümünde yüksek öğrenimine başladı.
DTCF’de okuduğu sırada Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesine de yazılan İnalcık, bu bölümde bir yıl okuduktan sonra ilgisini tamamen Osmanlı tarihine yöneltti. İnalcık fakültede, hocası Köprülü tarafından fark edildi. Köprülü’nün semineri için hazırladığı raporda, Timur üzerine yazılan üç kitabın (Barthold, Bouvat ve Cahun) mukayeseli analizini yapan İnalcık, bu sayede Köprülü’nün dikkatini çekti. İnalcık’ın, Osmanlı Türklerinde milliyetçilik fikrinin oluşumuna Asya Türklüğü hakkında yazılarıyla katkı sağlayan Leon Cahun için yaptığı yorumlar, Köprülü ile diyaloğun yolunu açtı. Mezuniyetini takiben Yakınçağ kürsüsünde ilmî yardımcı olarak göreve başladı. 1942’ye kadar Tanzimat ve Bulgar Meselesi başlıklı doktora çalışmasını tamamladı. İnalcık 28 Ağustos 1942’de asistanlık hakkı kazandı.
30 Nisan 1944’te yedek subay olarak askere alındı. Malzeme odasında nöbette geçen günlerde Paul Rycaut’nun The Present State of the Ottoman Empire (Osmanlı İmparatorluğu’nun Mevcut Durumu) kitabının Türkçe çevirisine başladı. İnalcık’ın Merkez Levazım Müdürlüğünde subaylık görevi 1946 yılında bitti.
Ardından TTK’nin isteği üzerine Avrupa tarihi yazmakla görevlendirildi. Burslu olarak, Temmuz 1949’dan şubat 1951’e kadar İngiltere’de kaldı. İngiltere’den dönüşte Türkiye Müsteşrikler Kongresi (Congress of Orientalists) kongresine katılan (15–22 Eylül 1951) İnalcık, Bursa şerriye Sicilleri üzerinde çalışmaya başladı. II. Mehmed’e ait fermanlar buldu ve bunları yayınladı. 1953’te Columbia Üniversitesinden ders vermesi için davet aldı ve Amerika sayfası açıldı. Gittiği ilk yılın Eylül ayında “A Colloquium on Islamic Culture Relations to the Contemporary World” adlı konferans serisine katıldı. Burada Amerika başkanı Eisenhower, Husain Qureshi, Lewis Thomas, Harold Dodds gibi politikacı, tarihçi ve bilim adamları ile tanışma imkânı buldu. Aynı yıl, Michigan Üniversitesi ve Ball State College’da Türkiye üzerinde konferanslar verdi. 1954’e kadar Columbia Üniversitesi School of International Affairs’de Near Eastern Studies’de misafir profesör olarak, Osmanlı Tarihi ve Cumhuriyet Tarihi dersleri verdi. Haziran 1954’te Türkiye’ye dönen tarihçi, Fatih Devri Üzerine Tetkikler ve Vesikalar kitabını ve Arvanid defteri üzerine yazdığı Hicri 835 tarihli Sûret-i Defter-i Sancak-i Arvanid kitabını çıkardı. 1956 yılında Siyasal Bilgiler Fakültesinde İdari Teşkilât Tarihi Dersleri verdi. Eylül 1956’da DTCF’de Amerikan Tarihi okutmak üzere Rockefeller bursu ile 1 yıllığına Harvard Üniversitesine Amerikan Tarihi öğrenmek üzere gitti. American West uzmanı, American Unitarian Derneği başkanı Eliot Frederic May, İslâm tarihçisi Hamilton Gibb, sosyal tarihçi Oscar Handlin gibi konusunda önemli şahısların derslerini takip etti. Commager’in A History of the United States kitabını Türkçeye çevirdi. Aynı yıl Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesine tayin oldu ve 1972 senesine kadar burada “İdari Teşkilat Tarihi” ve “Devrim Tarihi” dersleri verdi.
ODTÜ’de “Devrim Tarihi” dersleri verdiği sırada 60 darbesini yaşandı, hızla değişen politik havanın içinde derslerine devam etti. 27 Mayıs 1960 darbesinden sonra İnalcık bölümdeki kürsüsünden uzaklaştırıldı. Beyrut’da basın ataşeliğine atandı.
Temmuz 1961’den Ocak 1962’ye kadar Lübnan’da kalan İnalcık burada Filistinli bir mülteciden Arapça dersleri aldı, Beyrut Üniversitesinde (American University of Beirut) Prof. Zein Zeine’nin davetlisi olarak, bir dizi konferans verdi. 1964–1965 yılları yurtdışı seyahatleri ve akademik tebliğlere ara veren İnalcık iki yıl içinde 47 esere imza attı. İnalcık, Balkan araştırmaları içinde Türk Tarihi ve Türk kültürünün yer bulması için çaba sarf etti, Yugoslavya ve Arnavutluk’a bilimsel araştırmalar için gitti. Katıldığı toplantılarda Osmanlı’nın Balkan tarihindeki yerini ve önemini aktardı. Congré International des Oriantalistes için gittiği Münih’den dönüşte, Princeton’da ders vermek üzere, 1967 yılında, bir sömestr izin aldı ve tarihçi için bir kez daha Amerika yılları başladı. Amerika’da olduğu bu dönemde Classical Age kitabını kaleme aldı, Aynı yıl bir dönemliğine Pennsylvania Üniversitesinde Osmanlı Tarihi dersi verdi. Ayrıca “L’Empire Ottoman” başlıklı Fransızca bir rapor sundu.
1 Kasım 1972’de DTCF’den emekli oldu ve aynı yıl Amerika’ya yerleşme kararı aldı. Harvard Üniversitesinden davet aldı ve ders vermek üzere Harvard’a gitti. William McNeill’in davetiyle Chicago Üniversitesinde, “University Professor” unvanını alabilen 10 kişiden biri olarak, ders vermeye başladı. Burada 22 yıl kaldı ve Orta Doğu çalışmalarıyla ilgilendi. Arap İlişkilerini İnceleme Vakfı kurucu üyelerinden olan İnalcık, Ekmeleddin İhsanoğlu’nun kurduğu International Relations of Islamic Research Center for Islamic History, Art and Culture (IRCICA)’nın konferanslarına katıldı. World of Islam Festival in London’a katılan tarihçi, İslam ve Osmanlı üzerine ders verdi. Utah’tan gelen teklif ile bir dizi konferans vermek üzere Salt Lake City Üniversitesine gitti. Bu sırada Türkiye’de 12 Eylül askerî darbesi oldu ve bu sırada Amerikan üniversitelerinden art arda teklifler aldı. 1983’te Amerika’da Türkiyat çalışmalarına katkı sağlamak ve geliştirmek amaçlı, Washington’da Türkiye devletince kurulan Institue of Turkish Studies (Türk Çalışmaları Enstitüsü) yönetim kurulu üyeliğine seçildi. 1986’da 15 yıl kürsü başkanı olarak görev yaptığı Chicago’dan “Emeritus Professor” sıfatıyla emekli olduktan sonra Amerika’da ilmî çalışmalarına devam etti. Chicago Üniversitesinden emekliğinin ardından, 1990 yılında Princeton Üniversitesinde ders vermeye başladı. Aynı yıl Serbian Academy (Sırp Akademisi) tarafından davet edilen 1992’ye kadar Princeton’da ders vermeye devam etti ve sonrasında bir dönem Harvard’da ve Cambridge’de misafir profesör olarak görev aldı. Bilkent Üniversitesinin kurulması ile uzun yıllar Amerika’da kalan İnalcık, Bilkent Üniversitesinden aldığı Tarih bölümünü kurma teklifi ile 1993 yılında Türkiye’ye kesin dönüş yapma kararı aldı. Rektör Ali Doğramacı’nın teklif ve desteği ile Bilkent Tarih bölümünü kurdu. 2003 İstanbul Kongresi’nde Çok Kültürlü Kent İstanbul oturumunda öğrencisi İlber Ortaylı, Halil Berktay ile beraber tebliğ sundu. 30 TTK’nin kongrelerine Türkiye’de olduğu müddetçe katılan tarihçi, son olarak 20 Eylül 2010’da katıldığı XVI. Kongrede açılış bildirisini sundu. Türk Tarih Kurumu’nun, II. Kongresinden bu yana, kongrelerinin genel bir özetini yaptı ve bir nevi kişisel anıları ile TTK’nin kurumsal belleğini tazeledi.
Halil İnalcık çoklu organ yetmezliği nedeniyle 25 Temmuz 2016 tarihinde saat 19.10’da Ankara’da tedavi gördüğü hastanede 99 yaşında hayatını kaybetti. Ölümünün ardından Bilkent ve Ankara Üniversitesinde tören düzenlendi. Cenazesi Bakanlar Kurulu kararı ile Fatih Sultan Mehmet’in de türbesinin bulunduğu Fatih Camii Haziresi’ne defnedildi.
Başlıca eser ve çalışmaları:
The Ottoman Empire The Classical Age 1300-1600, London, 1974.
Studies in Ottoman social and economic history, London, 1985.
The Middle East and the Balkans under the Ottoman Empire, Bloomington, 1993.
Süleyman the second and his time, İstanbul, 1993.
An Economic and Social History of the Ottoman Empire (Donald Quataert ile birlikte), Cambridge, 1994.
From empire to republic: essays on Ottoman and Turkish social history, İstanbul, 1995.
Sources and studies on the Ottoman Black Sea, Cambridge, 1995.
History of Humanity (editor, Peter Burke ile birlikte), 1999.
Ottoman Civilization (Gunsel Renda ile birlikte), Ankara, 2003.
Essays in Ottoman History, Eren Yayıncılık.
Makaleler 1: Doğu Batı, Doğu Batı Yayınları, 2005.
Fatih devri üzerinde tetkikler ve vesikalar, Ankara, 1954.
Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet, Eren Yayıncılık, 2000.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi Cilt 1 /1300-1600, Eren Yayıncılık, Prof. Dr. Donald Quataert ile, 2001.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Ekonomik ve Sosyal Tarihi Cilt 2 / 1600-1914, Eren Yayıncılık, 2004.
Osmanlı İmparatorluğu - Toplum ve Ekonomi, Eren Yayıncılık.
Osmanlı İmparatorluğu Klasik Çağ (1300-1600), Yapı Kredi Yayınları, 2003.
Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Eren Yayıncılık.
ABD Tarihi, Allan Nevins/Henry Steele Commager (çeviri) Doğu Batı Yayınları, 2005.
Şair ve Patron, Doğu Batı Yayınları, 2003.
Balkanlar (Prof. Dr. Erol Manisalı ile).
Atatürk ve Demokratik Türkiye, Kırmızı Yayınınları, 1.Baskı: Temmuz 2007 - 2.Baskı: Aralık 2007.
Devlet-i Aliyye, 2009.
Kuruluş - Osmanlı Tarihini Yeniden Yazmak
Tanzimat, Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu (Mehmet Seyitdanlıoğlu ile birlikte) İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Osmanlılar, Fütühat ve Avrupa İle İlişkiler
Has-Bağçede ’Ayş u Tarab - Nedimler Şairler Mutripler, İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı
Osmanlılar, 2010.
Kuruluş ve İmparatorluk Sürecinde Osmanlı, 2011.
Rönesans Avrupası Türkiye’nin Batı Medeniyetiyle Özdeşleşme Süreci, İş Bankası Kültür Yayınları, 2011.
Osmanlı ve Modern Türkiye, Timaş Yayınları, 2013.
Devlet-i ’Aliyye: Tagayyür ve Fesad, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar II, İş Bankası Kültür Yayınları, 2014.
Osmanlı İmparatorluğu (1-Toplum ve Ekonomi, 2-Sultan ve Siyaset) Kronik Kitap, 2018.
İnalcık’ın katıldığı önemli ilmî toplantılar: 25–27 Mayıs 2006 tarihinde Kültür Bakanlığı ve Bilkent Üniversitesince tertiplenen Uluslar arası Tarihsel Süreç İçinde Türkiye’de Müzik Kültürü ve Müzik Müzesi Kongresi, 7 Eylül 2007 I. İktisat Tarihi Longresi, 28 Mayıs 2008 Ankara Üniversitesince düzenlenen Jön Türk Devrimi’nin 100. yılı Semineri, 17 Haziran 2008 XI. IAOSEH Kongresi, 18 Mart 2010 Cumhuriyet Döneminde Türkiye’de Tarihçilik ve Tarih Yayıncılığı Sempozyumu, 1 Nisan 2010 Arşiv Belgelerinde Türkiye-Avrupa Ülkeleri İlişkileri Paneli, 20 Ekim 2010 Dünya İstatistik Günü, 2 Mayıs 2011 Ortadoğu Balkanlar ve Kafkasya Üçgeninde Türkiye Politik ve Kültürel Perspektifler Sempozyumu, 10 Ekim 2011 İdil-Ural Tarihi Sempozyumu, 14 Kasım 2011 Türkİspanyol İlişkileri Sempozyumu.
Başlıca makaleleri: “Türkiye ve Japonya’nın Siyasî Modernleşmesi Üzerine Bir Konferans” (1962), “Kıbrıs Tarihinin Ana Meseleleri” (1962), “Sadri Maksudî Arsal (1880-1958). Ölümünün beşinci yılı dolayısıyla” (1963) ,“Türk Tarihi ve Atatürk’te Tarih şuuru” (1963) ,“Atatürk ve Atatürk Devrimi Üzerinde Yabancı Tarihçiler”(1963), Tanıtma: İskender Akçura, “Genocide behind the IronCurtain (Demir Perde Gerisinde Milletlerin Toptan Yok Edilmesi) New York 1963”, (1964), “Kıbrıs Fethinin Tarihi Manası” (1964), “Kıbrıs’ta Türk İdaresi Altında Nüfus” (1964), “Fatih Sultan Mehmed, İstanbul’un Fethi ve İmparatorluk. İstanbul’un fethinin 511. yıldönümü münasebetiyle” (1964), “Kırım Türk Yurdunun Yok Edilişi” (1964), “Osmanlı Devrinde Türk Ordusu”(1964), “Türk Donanmasının Beşiği: Gelibolu” (1964), “Türkiye’de Cumhuriyet Fikrinin Gelişme Safhaları” (1964), “Sosyal Değişme, Gökalp ve Toynbee”(1965), “Cafer Seydahmet Kırımer (1889-4 Nisan 1960) Ölümünün 5. Yıl Dönümü Münasebetiyle” (1965), “Osmanlı Timar Rejimi ve Sipahi Ordusu”, (1965), “Türk İlmi ve M. Fuad Köprülü” (1968), “Akademi Nedir, Türk Akademisi Nasıl Kurulmalıdır? Bir Örnek: Japon Akademisi”(1968), “Yükseliş Devrinde Osmanlı Ekonomisine Umumî Bir Bakış” (1968), “Birinci Milletlerarası Kıbrıs Tetkikleri Kongresi (14-19 Nisan 1969)” (1969), “Osmanlı Timar Rejimi ve Sipahi Ordusu” (1972). “Kırım Hanlığı”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü, (1976). ODTÜ’de “Devrim Tarihi”
Kaynak: Ayşegül Özerdem, Halil İnalcık Biyografisi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
İLGİLİ ÖYKÜLER
