I. Mustasim Billah
Asıl adı Zekeriya ve künyesi Ebu Yahya’dır. I. Vasık Billah İbrahim’in oğlu, II. Vasık Billah’ın kardeşidir. Kimi belgelerde lakabı Mu’tasım billah olarak geçmektedir. Ebu Yahya Zekeriya, hilafete ilk geçtiğinde Memlûk tahtında daha altı yaşında olan el-Melik’ül Mansur bulunuyordu. Ebu Yahya’nın bu ilk halifeliğinde hakkında tam bir mutabakat oluşmamıştır, hatta halife olduğu çok kısa süre boyunca biat töreni dahi gerçekleşmemiştir. Bu sürencemede bazı emîrlerin aracılığı ile I. Mütevekkil’in tekrar halife yapılması gündeme gelmiş ve halifeliği hakkında tam bir mutabakat sağlanamamış Mus’tasım Billah haledilmiştir. Bundan sonra I. Mütevekkil, Sultan Berkuk’a düzenlenen isyan hazırlıklarına isminin karışmasıyla görevinden alınmış, yerine II. Vasık Billah geçmiş, üç yıl sonra onun da vefatıyla Mus’tasım Billah’a halifelik yolu tekrar açılmıştır. Ancak halk ve emîrler II. Vasık Billah’ın vefatından sonra I. Mütevekkil’in yeniden hilafete getirilmesini istemiştir. Sultan Berkuk ise onların bu isteğine karşı çıkarak Ebu Yahya Zekeriya’yı yanına çağırmış ve kendisini halifeliğe getirmek istediğini bildirmiştir. Sultan Berkuk daha sonra halife tayini için bir meclis topladı, burada Mutezid Billah’ın yeğeni Ebu Yahya Zekeriya’yı veliaht atadığı ahitnameyi gösterdi. Bunun ardından Ebu Yahya Zekeriya hilafet hilatini giydi. İlerleyen günlerde sarayda biat töreni yapıldı. Memluk devletinin ileri gelenleri -başta Sultan Berkuk olduğu hâlde Ebu Yahya Zekeriya’ya biat ettiler. Halife olduğu zaman aldığı “elMusta’sım Billah” lakabı 1258 senesinde Moğolların Bağdat’ı istilası sırasında katledilen Ebu Ahmed el-Musta’sım Billah Abd Allah bin el-Mansur el-Müstensir’e izafetendir. Onun için bazı kaynaklarda kendisinden “İkinci Musta’sım Billah” olarak da bahsedilir. Musta’sım Billah üç yıl kadar halifelik yaptı. Sultan Berkuk özellikle II. Vasık Billah’ı halifeliğe getirdikten sonra politikalarıyla Türklerin tepkisini çekmeye başladı. Bunun üzerine Yelboğa Memlûkleri ile el-Eşrefiyye Memlûkleri Sultan Berkuk’a karşı birlikte hareket etmeye başladılar ve ona karşı bir isyan hazırlığına girişip 1389 yılında büyük bir ayaklanma çıkardılar. Yelboğa Memlûklerinin başında Halep Naibi Yelboğa, el-Eşrefiyye Memlûkleri’nin ise Malatya Naibi Mintaş bulunuyordu. İsyancılar Suriye’deki şehirlerde önemli başarılar kazandılar. İsyan Mısır’a doğru yayılıyordu. Berkuk’un ordusu da isyancıların karşısında tutunamamıştı. Aynı zamanda bir veba salgını ülkeyi baştan başa sarmıştı. Durumu günden güne kötüleşen Sultan Berkuk, halk tarafından çok sevilen Mütevekil Alellah’ı yeniden halifeliğe getirmek istedi ve böylece Musta’sım Billah 1389 senesinde haledildi. Bundan on sene sonra sade bir yaşam sürdüren Musta’sım Billah vefat etti.
Memlüklar ve Memlük Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ankara, Ekim 2019.
İLGİLİ ÖYKÜLER
