Mustazhir Billah
Yirmi sekizinci Abbasi halifesi olan Ebü’l Abbas El Mustazhir Billah Ahmet b. Abdillah El Muktedi Biemrillah, 5 Mayıs 1078’de Bağdat’ta doğdu. Babasının vefatı üzerine 16 yaşındayken Mustazhir Billah lakabıyla 7 Şubat 1094 tarihinde halife ilan edildi. Makamına çıkarken görkemli bir tören yapıldı. Yaptığı ilk iş ise kardeşlerini tutuklamak oldu. Melikşah’ın ölümünden sonra yerine geçen Berkyaruk, Büyük Selçuklu Devleti’ni iç karışıklığa düşmekten kurtaramadı. Çıkan taht kavgaları Büyük Selçuklu Devleti’nde sarsıntıya yol açtı. Bu karışık ortamda en güçlü Berkyaruk olduğu için Bağdat’ta onun adına hutbe okutmak zorunda kalan Mustazhir Billah, daha sonra da Harran, Urfa, El Cezire, Diyarbakır, Ahlat, Azerbaycan ve Hamedan’a hâkim olup Berkyaruk’u saf dışı bırakan Tutuş adına hutbe okutmak zorunda kaldı. Tutuş, 1095 yılında yaptığı savaşta hayatını kaybetti ve Büyük Selçuklu Devleti tahtına yeniden Berkyaruk oturdu ve hutbe yeniden onun adına okunmaya başlandı. Halife, değişen dengelere paralel olarak hutbelerin hangi hükümdar adına okunacağını bildiren talimatı yerine getirmekten başka bir iş yapamıyordu. Nitekim 4 Kasım 1099’da Muhammed Tapar adına okunmaya başlayan hutbe, 13 Eylül 1101’de yeniden Berkyaruk adına okundu. Bu güç mücadelesi Muhammed Tapar’ın tek başına tahta geçtiği 1105 yılına kadar devam etti. Büyük Selçuklu Devleti, iç çekişmelerle parçalanırken haçlı orduları da Kudüs’ü ele geçirmek için Orta Doğu’yu ele geçirdi ve 1098 yılında Urfa ve Antakya’da, 1099 yılında Kudüs’te kontluklar kurdu.
Haçlılara Karşı Birleşip Savunma Yapamadılar
Haçlıların bu istilasından endişelenen Mustazhir Billah, Sultan Berkyaruk’un komutasındaki diğer Müslüman emîrleri Bağdat’a davet ederek haçlılara birlikte karşı konulmasını önerdi. Ancak organize olma kabiliyetinden yoksun oldukları için sefere çıkamadan dağıldılar. Trablusşam Emîri Fahrülmülk İbn Ammar 1108’de Bağdat’a gelip halifeden haçlılara karşı yardım istediyse de bu yardım gerçekleşmedi. Üç yıl sonra Suriye’nin çeşitli şehirlerinden gelen bir heyet ağlayıp feryat ederek cuma namazının kılınmasına engel oldu ve haçlılara karşı acil yardım istedi. Halife Mustazhir, haçlılara karşı direniş ordusu kurulması isteyenlere kulak vermek yerine, cuma namazını kıldırmadıkları için cezalandırılmalarını istedi. Ancak Büyük Selçuklu Hükümdarı Sultan Muhammed Tapar halifeyi bundan vazgeçirdi. Musul Valisi Mevdûd b. Altuntegin, Muhammed Tapar’ın emriyle haçlılara karşı sefere çıktı. Dımaşk Atabeyi Tuğtegin de Kasım-Aralık 1115’te Bağdat’a giderek Muhammed Tapar ve Halife Mustazhir ile görüşüp haçlıların Şam’ı istila tehditlerine karşı yardım talep etti.
İmam-ı Gazali’den Batınilere Karşı Kitap Yazmasını İstedi
Abbasiler’in son döneminde İsmailiye mezhebine mensup Hasan Sabbah’ın militanları toplumsal asayişi iyice tehlikeye düşürdüler. Halife Mustazhir Billah, İsmaililer ile sadece askerî güçle mücadele etmek yerine dönemin önemli İslam bilgini İmam-ı Gazali’den Batıni gruplarının görüşlerine reddiye mahiyetinde bir eser yazmasını istedi. Gazali de bu amaçla Fedaihu’l-Bâtıniyye ve Fezâ’ilü’lMustazhiriyye adlı kitabını kaleme almıştır. Mustazhir Billah döneminde Selçuklu sultanları Batınilerin faaliyetlerini ciddiyetle takip etmiş, Batınilikle ilgisi olduğu söylenen şahısları şiddetle cezalandırmıştır. Devrin meşhur âlimlerinden Kiya El Herrâsî bir yanlışlık sonucu Batınilikle itham edilmiş, 1110-11’de Sultan Muhammed Tapar tarafından öldürülecekken Halife Mustazhir Billah’ın lehinde şehadetiyle ölümden kurtulmuştur. 6 Ağustos 1118’de Bağdat’ta vefat eden Mustazhir Billah, veliahdı Müsterşid Billah tarafından kıldırılan namazdan sonra Darülhilafe’deki odasına gömüldü. Naaşı daha sonra diğer Abbasi Hanedanı mensuplarının kabirlerinin bulunduğu Rusafe Mezarlığı’na nakledildi. Mustazhir Billah’ın halifeliği döneminde devlet işleri büyük ölçüde Benî Cehîr Ailesi’ne mensup vezirler tarafından idare edilmiştir. Büyük Selçuklu Hanedanı’yla siyasi ilişkileri güçlendirmek isteyen Mustazhir Billah, 22 Mart 1111’de, Sultan Melikşah’ın kızı ve Sultan Muhammed Tapar’ın kız kardeşi Seyyide Hatun ile evlenmiştir.
Namazda Besmelenin Açıktan Okunmasını İstedi
Halife Mustazhir Billah, Fâtımîler’e muhalefet amacıyla Temmuz 1101’den itibaren namazda besmelenin Hanbelilere uyularak açıktan okunmasını istedi. Yine aynı amaçla Kunut dualarının da Şafii mezhebine göre okunmasını emretti. Halife Mustazhir Billah, sadece Şark İslam dünyasında değil Mağrip’teki bazı yöneticiler tarafından da halife olarak tanınmış, hükümdarlar ona başvurup saltanatlarının tasdik edilmesini istemiştir. Nitekim Murabıt Hükümdarı Yusuf b. Taşfin, Mustazhir Billah’a elçi gönderip hükümdarlığının onaylanmasını talep etmiş, sultan da bu isteğini kabul etmiştir. Yusuf b. Taşfin de ülkesinde onun adına hutbe okutmuş, giyim kuşam ve bayraklarında Abbasiler’in resmî rengi olan siyahı benimsemiştir.
Kaynak: Abbasiler ve Abbasi Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ocak 2017, Ankara.
İLGİLİ ÖYKÜLER
