Mustencid Billah
Otuz ikinci Abbasi Halifesi olan Ebü’l Muzaffer El Mustencid Billah Yusuf b. El Muktefi Liemrillah, 13 Ağustos 1116 tarihinde doğdu. Babası tarafından 1152 yılında veliaht ilan edilen Mustencid Billah, 12 Mart 1160’ta halife oldu. Babasının çalıştığı ekibi değiştirmeden halifelik makamına gelen Mustencid Billah, Irak Selçuklu Sultanı Süleyman Şah tahta geçtikten hemen sonra Hamedan’a bir elçi göndererek babasının ona yaptığı iyilikleri hatırlattı; kendisine itaat etmesini ve sahip olduğu yerlerde adına hutbe okutmasını istedi. Süleyman Şah, Sultan Muhammed b. Mahmut’un 1153-1159 yılları arasında oldukça gergin olan ilişkilerin yumuşayacağını, halifenin de Bağdat’ta kendi adına hutbe okutacağını, böylece Irak’ta Selçuklu nüfuzunun tekrar kurulabileceğini düşünerek bu teklifi kabul etti. Ancak halife, Süleyman Şah’ın umudunu boşa çıkarttı ve Bağdat’ta onun adına hutbe okutma teklifini reddetti. Bunun üzerine Süleyman Şah’ın gönderdiği bir heyet, vezire halifenin elçisi Sevinç en-Nizami’nin Süleyman Şah’a bu konuda vaatte bulunduğunu ve buna uyulması gerektiğini hatırlattı. Bu görüşmelerden kısa bir süre sonra halifenin elçisi Sevinçen-Nizami ile sultanın elçisi Nebihüddin El Hemedani meçhul kişilerce öldürüldü. Halife, Süleyman Şah’ın elçisini öldürerek gözdağı vermek istemişti. Süleyman Şah’tan sonra Irak Selçukluları’nın başına Arslan Şah b. Tuğrul geçti. 1160’ta sultan olan Arslan Şah, saltanatını meşrulaştırmak için ilk iş olarak Mustencid Billah’a bir elçi gönderip adına hutbe okunmasını ve idari düzenlemelerin Sultan Mesut b. Muhammed Tapar’ın zamanındaki şekline dönüştürülmesini talep etti. Halife, Arslan Şah’ın talebini reddetti. Dahası gönderdiği elçiye kötü davranarak Irak Selçukluları Devleti’ni tanımadığını ve Selçuklu nüfuzunun Irak’ta artık tamamen bittiğini Arslan Şah’a iletti.
Abbasiler’e Öz Güven Geldi
Mustencid Billah devrin güçlü hükümdarlarından Atabey Nureddin Mahmut Zengi ile iyi ilişkiler kurmuş ve onu Mısır’ın fethine teşvik etmiştir. Mısır’da Fâtımî halifeliğine son verilince hutbe Abbasiler adına okunmuştur. Irak Selçukluları’nın kendi aralarındaki iktidar kavgalarıyla yıpranması, Abbasi halifeliğine yaradı. Mustencid Billah, babasının Irak’tan çıkardığı Irak Selçukluları’nın Batı İran’daki topraklarına da göz koymuştu. Ancak kabile isyanları ve Türk emîrlerinin baskılarıyla karşı karşıya kalınca amacına ulaşamadı. Bağdat’tan Selçuklu’yu uzak tuttuktan sonra egemenliğini çevreye yaymaya çalışan Mustencid Billah, Selçuklular’ı destekleyen Mezyedîlerin mensup olduğu Şii Benî Esed kabilesini Hille’den uzaklaştırmak için Yezden b. Kamâc’ı görevlendirdi. Büyük bir ordu hazırlayan Yezden, Benî Esed üzerine yürüyerek bu kabileyi etkisiz hâle getirdi. Bu durum halifenin yayılmacı eğilimini tahrik etti. Benî Esed kabilesine yaptığını Haface kabilesine de yapmak istedi. Ancak yeterli kuvvet bulamadığı için amacına ulaşamadı. Diğer yandan, Huzistan Hâkimi Şumla’nın yeğeni İbn-i Senkâ, Basra Valisi Mengüpars ile akrabalık kurmuştu. Halife Mustencid Billah’ın Mengüpars’ı öldürtmesi üzerine İbn Senkâ Basra’ya yürüyerek 1164 yılında çevredeki köyleri yağmaladı. Halife Basra Valisi Gümüştegin’e elçi gönderip İbn-i Senkâ ile savaşmasını istedi. Gümüştegin kendisinin ordu komutanı olmayıp vali olduğunu söyleyerek isteği geri çevirdi. Gümüştegin’in kendisine saldırmamasından cesaret bulan İbn-i Senkâ, Vasıt’a yürüyüp çevresindeki köyleri yağmaladı. Vasıt Hâkimi Hatalpars ordu toplayarak onun üzerine yürüdü ancak yenildi ve öldürüldü.
Bağdat Yeniden Tehdit Altına Girdi
Mustencid Billah’ın hızlı bir şekilde büyümek istemesi, yerel emîrleri rahatsız etti. Huzistan Emîri Şumla, halifenin yeğenini öldürtmek istemesine öfkelenerek Bağdat yakınlarına kadar gelerek Mahiki Kalesi’ni kuşattı ve Mustencid’den bazı taleplerde bulundu. Ancak yeterli gücü olmadığı için halifenin tehditlerine boyun eğmek zorunda kaldı. Basra, Vasıt ve Hille şehirlerinden birinin gelirlerini kendisine vermesini istemesi üzerine halife ordu hazırlayarak üzerine yürüdü. Şumla, Mahiki Kalesi’ni kuşatmaktan vazgeçip Huzistan’a geri döndü. Mustencid Billah 54 yaşındayken 20 Aralık 1170’te Bağdat’ta vefat etti. Ölümünden en yakınındaki komutanları sorumlu tutuldu. Yerine oğlu Müstazi Biemrillah lakabı ile oğlu Ebu Muhammed Hasan geçti.
Kaynak: Abbasiler ve Abbasi Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ocak 2017, Ankara.
İLGİLİ ÖYKÜLER
