Mutemid Alellah
On beşinci Abbasi halifesi olan Ahmet b. Cafer El Mutemid Alellah, 845 yılında Samarra’da doğdu. Halife Mütevekkil’in oğlu olan Ahmet b. Cafer, Muhtedi Billah’ın Türk komutanlar tarafından tahttan indirilmesinden sonra göz hapsinde tutulduğu kaleden alınıp 19 Haziran 870 tarihinde halife ilan edildi. Halife ilan edildikten sonra kendinden önceki halifelerin sonlarından ibret almayıp ilk iş olarak babasının veziri Ubeydullah b. Yahya b. Hakan’a devlet işlerini emanet etti. Ardından Mekke’de bulunan kardeşi Muvaffak’ı kendine vekil tayin ederek zamanını eğlence ile geçirmeye başladı. Mutemid, Temmuz 875’de oğlu Cafer’i Mufavvaz İlallah lakabıyla birinci veliaht, kardeşi Muvaffak’ı Nasır Lidinillah lakabıyla ikinci veliaht ilan etti. Oğlu büluğ çağına ermeden kendisinin ölümü durumunda halifelik makamına kardeşinin geçmesini vasiyet ederek biat aldı.
Zencî İsyanı 15 Yıl Sürdü
Onun döneminde Zencîlerin Basra bölgesinde 869 yılının Eylül ayında başlattıkları isyan devam etti. Muhtedi Billah öldüğünde de durulmayan isyan, Übülle, Abadan ve Ahvaz’a yayıldı. Ardından isyancılar halifenin üzerlerine gönderdiği kuvvetleri yenilgiye uğratıp 871 yılında Basra’ya hâkim oldular. Olayların önünü almakta acze düşen Mutemid, yaklaşık 15 yıl bu isyanı bastırmak için mücadele etti. Kardeşi Muvaffak 872 yılındaki ilk müdahaleden sonuç alamadı. Ardından komutanı Musa b. Boğa da başarısız oldu. İsyancılar Bağdat’ı tehdit edecek kadar güçlendiklerinde son darbeyi vuran yine halifenin kardeşi Muvaffak oldu. 13 Temmuz 883’te yapılan savaşta Ali b. Muhammed El Zencî öldürüldü ve isyan lidersiz kaldığı için sona erdi.
Horasan Devletin Elinden Çıktı
Mutemid döneminde Abbasi Devleti yavaş yavaş zayıflmaya başladı. Bu zayıflama Saffariler olayı ile yoğunluk kazandı. Komutan Yakub b. Leys El Saffar, Fars bölgesini ele geçirdiğinde, Halife Mutemid’in kardeşi Muvaffak, onu bölgeden uzak tutmak için 871 yılında Belh-Tohâristan-Sicistan-Sind bölgesi valiliğine tayin etti. Abbasi Devleti’nin kuzeydoğu bölgesine giden Yakub b. Leys, Kâbil’e kadar uzanan geniş topraklarda devlet otoritesini yeniden tesis etti. Daha sonra ülkenin batısına yöneldi ve 822 yılında bağımsızlığını ilan Tahirîlerin başkenti Nişabur’a girerek 3 Ağustos 873 tarihinde Horasan’da yeniden Abbasiler’i egemen kıldı. Yakub b. Leys’in istediği Horasan valiliği idi. Ancak bu görev kendisine verilmeyince elindeki kuvvetlerle Ahvaz ve günümüzdeki adı Kut olan Vasıt şehri üzerinden Bağdat’a yöneldi. Aynı günlerde Basra’daki Zencî isyanını bastırmaya çalışan Muvaffak, kuvvetlerini Yakub b. Leys’in üzerine gönderdi. 10 Nisan 876’da yapılan savaşta Yakub b. Leys’in kuvvetleri yenildi. Buna rağmen Saffari kuvvetleri teslim olmadı. 4 Haziran 879’da vefat eden Yakub b. Leys’ten sonra yerine kardeşi Amr geçti. Abbasi Devleti, Amr’ın Horasan, Fars, İsfahan, Sicistan, Sind ve Kirman’daki hâkimiyetini tanımak mecburiyetinde kaldı. Diğer yandan Ahmet b. Tolun, Suriye’yi kendi yönetimi altına almak için 878 yılında çıktığı seferden Fırat’a kadar olan yerleri ele geçirerek döndü ve ardından kendi adına sikke bastırdı. Aynı şekilde Muvaffak tarafından Temmuz 889’da Azerbaycan valiliğine gönderilen Muhammed b. Ebü’s- Sâc da burada bağımsız hareket eden bir hanedan kurdu.
Bizans’la Mücadele Devam Etti
Abbasi Devleti, Mutemid’in halifeliği döneminde de Bizans ile sınır çatışmalarını devam ettirdi. Tarsus Emîri Yazman, 883 yılının Eylül ayında Bizans ordusuna karşı önemli bir zafer elde etti. Ancak Yazman’ın 891 yılında yapılan bir kuşatmada ölmesinden sonra Bizans’a karşı yapılan akınlar zayıfladı. Diğer yandan Mutemid’in son yıllarında Bahreyn’de ortaya çıkan Karmatîler, Abbasi Devleti’ni uzun süre uğraştırdı. Bu arada 22 yıl halifelik görevinde kalan Mutemid Alellah, vefatına yakın günlerde oğlu Cafer’i veliahtlıktan azledip yerine kardeşi Muvaffak’ın oğlu Ebü’l Abbas’ı veliaht tayin etti. Bundan altı ay sonra da 15 Ekim 892 tarihinde vefat etti. Kaynaklarda ölümünün zehirlenme nedeniyle olduğu kaydedilmiştir. Zamanının çoğunu merkezden biraz uzakta Dicle’nin sağ kıyısına yaptırdığı Kasrülaşk’ta geçirdiği belirtilen Mutemid, Samarra’da oturan son Abbasi halifesi oldu. 889 yılında halifeliğin Samarra’dan ayrılması ile birlikte Türklerin devlet içindeki nüfuzları da silinmeye başladı.
Kaynak: Abbasiler ve Abbasi Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ocak 2017, Ankara.
İLGİLİ ÖYKÜLER
