Neyyire Neyir
1902 yılında İstanbul'da doğdu. Asıl adı Münire Eyüp Ertuğrul’dur. İki yaşındayken babası ölünce, babasının yakın dostu Manizade Mehmet Tahir kendisini himaye altına aldı. Altı yaşında Cibali’de bulunan Üsküplü mahalle mektebine, sonra da Horhor’daki ilkokuluna devam etti, 1916 yılında İstanbul Kız Öğretmen Okuluna başladı ve 1921’de mezun oldu. Ardından yabancı dil öğrenmek için Amerikan Kız Kolejine kaydoldu.
Türk edebiyatında bilgi sahibi oldu, resim yaptı, müzikle uğraştı, hat sanatıyla da ilgilendi. İki yıl devam ettiği Amerikan Kız Kolejinde okul tiyatro grubunda oyunlarda rol aldı. Profesyonel sanat hayatı, 1922 yılında Muhsin Ertuğrul yönetmenliğinde çevrilen Ateşten Gömlek filminde rol alarak başladı. Kezban rolünü canlandıracak bir Türk kadın oyuncu bulmak için verilen gazete ilanına başvuran tek kişi idi. Bu filmde aldığı rol sayesinde Bedia Muvahhit ile birlikte Türk sinemasının ilk kadın oyuncularından birisi oldu. 1922 yılında Darülbedayi'ye girdi, sahneye ilk olarak Othello ile çıktı.
İstiklâl Savaşı'nın kazanılmasından sonra aktör Şadi Fikret'in kurduğu Millî Sahne adlı toplulukla İzmir'e gitti. 1924'te İstanbul'a döndü ve Muhsin Ertuğrul'un Ferah Tiyatrosu'nda kurduğu heyete katıldı; Millî Sahne ile Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu'nda rol aldı. 1929’da Muhsin Ertuğrul’la evlendi.
Film afişinde Neyyire Neyir ismi kullanıldı. Sahne adı olarak Ateşten Gömlek filminden itibaren Neyyire Neyir adını kullandı. Darülbedayi’ye başladıktan sonra adının ilanlara Neyyire Neyir olarak yazılmasını istedi. Soyadı kabulünden sonra da ilanlarda “Neyyire Ertuğrul” adıyla anılmaya başladı. Vasfi Rıza Zobu, Neyyire’nin bu konuda çok hassas olduğunu, dil alışkanlığıyla arada unutarak “Münire” dediklerinde hemen uyardığını söyledi. Bir gün unutarak yine asıl adıyla hitap edilince, babasının koyduğu bu ismi sadece eşinin kendisine hitap ederken kullanmasını istediğini, eşinden başka hiç kimsenin kendisine “Münire” ismiyle hitap etmesinden hoşlanmadığını belirtti.
Muhsin Ertuğrul’un Rusya gezisinde ona eşlik etti ve Meyerhold Tiyatrosu'ndaki çalışmalara katıldı. 1927 Ocak ayında kısa bir süreliğine geldikleri İstanbul'da, İstanbul Valisi ve Belediye Başkanı Muhittin Üstündağ'ın Muhsin Ertuğrul'a Darülbedayi'de başyönetmenlik önermesiyle çift, tekrar Darülbedayi'ye döndü. 1928'de Muhsin Ertuğrul'un bu kurumda başlattığı yenileşme hareketinin önemli bir oyunu olan Henrik İbsen'in "Hortlaklar" oyunu ile sahneye döndü. Darülbedayi'nin ilk yurt dışı turnesi sayılan Kıbrıs ve Mısır seyahatlerinde yer aldı. Eşinin 1928'de çevirdiği Ankara Postası adlı filmde Necmiye Sultan rolünü canlandırdı. 1929'da Vedat Nedim Tör'ün yazdığı "Kör" piyesinde Muhsin Ertuğrul, Emin Beliğ ve İsmail Galip Arcan'la birlikte rol aldı.
Muhsin Ertuğrul'un 15 Şubat 1930'dan itibaren çıkarmaya başladığı "Darülbedayi" adlı dergide Rus edebiyatı ve tiyatrosu üstüne yazılar yazdı ve Münire Eyüp adıyla derginin yazı işleri müdürlüğünü üstlendi. Ölümüne kadar sürdürdüğü bu görev sırasında iki defa mahkemeye çıktı. İlki, 1931 yılında Darülbedayi dergisinde Vasfi Rıza Zobu'nun "Zobo Oğlu" takma adıyla yazdığı bir yazıda, Halit Fahri'ye hakaret ettiği gerekçesiyle açılan davaydı. Hem kendisi, hem de Vasfi Rıza bu davadan beraat etti. İkincisi ise 1942 yılında Celaleddin Ezine'nin, Muhsin Ertuğrul'un yönettiği Hamlet piyesi için Tasvir-i Efkâr gazetesinde yazdığı eleştiriye karşılık, Muhsin Ertuğrul'un Türk Tiyatrosu dergisinde cevap olarak yazdığı yazının Celaleddin Ezine'ye hakaret içerdiği gerekçesiyle açılan davaydı.
Neyyire Neyir derginin yazı işleri müdürü olmasından dolayı 2 ay hapis ve 33 lira para cezasına çarptırılsa da cezası ertelendi. 1 Nisan 1941 senesinden itibaren Muhsin Ertuğrul ile tiyatro ve sinema dergisi “Perde ve Sahne”yi çıkardılar. “Türk Tiyatrosu” ile “Perde ve Sahne” dergilerinde tiyatroya ve sanata dair birçok yazı kaleme aldı.
1942 yılının Ekim ayında bir oyunun provası esnasında şiddetli göğüs ağrıları nedeniyle hastaneye kaldırıldı. İki üç ay kadar Alman hastanesinde yattıktan sonra taburcu oldu, tiyatroda yapılan provaları izlemeye bile gitti. Şikâyetlerinin artması üzerine tekrar hastaneye kaldırıldı, 13 Şubat 1943 tarihinde Alman hastanesinde vefat etti. Cenazesi 15 Şubat 1943’te Asri mezarlığına defnedildi.
Kaynak: Gülfem Adile Şenkaya, Atatürk Dönemi Türk Tiyatrosu: Afife Jale ve Kadın Tiyatrocular, Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Ana Bilim Dalı, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, 2020.
İLGİLİ ÖYKÜLER
