Peyami Safa
(1899 - 15 Haziran 1961): Yazar. İstanbul’da doğdu. Meşhur şair İsmail Safa’nın oğludur. İsmail Safa’nın sürgün gönderildiği Sivas’ta 1901’de ölünce yetim kaldı. Sekiz dokuz yaşlarında yakalandığı kemik hastalığının fizikî ve ruhî etkisini üzerinden uzun süre atamadı. Çocukluk ve gençliğini ilk yılları hastahane koridorlarında geçti. Dokuzuncu Hariciye Koğuşu romanı bu yılların gözlemleridir.13 yaşındayken Vefa İdadîsini terk ederek hayata atıldı. Önce Kateon Matbaasında sonra imtihanı kazanarak Posta Telgraf Nezaretinde çalıştı. Bu dönemde bir çocuk hikâyesi olan Bir Mekteplinin Hatıratı-Karanlılar Kralı’nı (1913) yazdı. Birinci Dünya Savaşı başlayınca Boğaziçi’nde Rehber-i İttihad Mektebinde öğretmenliğe geçti (1914). Savaş bitene kadar dört yıl Fransızcasını geliştirdi; mesleği icabı eğitim, felsefe ve psikolojiyle meşgul oldu. Biz İnsanlar romanı bu dönem tecrübesinin ürünüdür.
Ağabeyi İlhami Safa’nın isteği üzerine 1918’de öğretmenlikten ayrıldı. Kendisini yazarlığa verdi. Önce Fransızcadan çevirdiği Üç Kardeş adlı çocuk kitabını yayınladı. Sonra ağabeyi İlhami Safa ile Yirminci Asır adlı bir akşam gazetesi çıkarmaya başladı. Bu gazetede "Asrın hikâyeleri" başlığı ile ilk hikâyelerini önce imzasız yayınladı (1919). Hikâyeleri büyük ilgi gördü. Yahya Kemal, Ömer Seyfettin, Yakup Kadri onu teşvik ediyorlardı. Yakup Kadri ’Bize bir üslûp getirdin.’ demiş, Yahya Kemal de ’İsmail Safa’nın en güzel eseri Peyami’dir.’ sözünü söylemiştir.
Yirminci Asır’dan sonra Son Telgraf, Tasvir-i Efkâr, Akşam, Cumhuriyet, Tasvir, Tan Ulus, Zafer, Milliyet, Son Havadis gazetelerinde yazdı. Kendisi de dergiler çıkardı. Hafta (1934-1935), Kültür Haftası (21 sayı, 15 Ocak-3 Haziran 1936) ve Türk Düşüncesi (63 sayı, 1953-1960) dergilerinde dönemin önde gelen edebiyat, fikir ve ilim adamlarının hepsinin imzasını görmek mümkündür.
Okuyucularından Nebahat Hanımla evlenmişti. Çok sevdiği oğlu Merve’yi 1961’de Erzincan’da yedek subay olarak askerliğini yaptığı sıra kaybetmesi Peyami Safa’yı çok sarstı. Bu olaydan birkaç ay sonra İstanbul’da öldü. Edirnekapı Şehitliğinde gömülüdür.
Peyami Safa kendi kendisini yetiştirmiş ender şahsiyetlerden biridir. Fransızcayı Fransızca gramer kitabı yazabilecek kadar öğrenmiştir. 43 yıl hiç durmadan yazdı. Güçlü bir fikir adamı, romancı ve polemikçidir. Nâzım Hikmet Ran, Nurullah Ataç, Zekeriya Sertel, Muhsin Ertuğrul, Aziz Nesin’le polemiğe girişmiştir.
Ölümünden önce Son Havadis gazetesinin başyazarı idi.
Peyami Safa halk için yazdığı edebî değeri olmayan romanlarını "Server Bedi" imzasıyla yayınladı. Sayıları 80’i bulan bu eserler arasında Cumbadan Rumbaya (1936) romanıyla, Cingöz Recai polis hikâyeleri dizisi en ünlüleridir. Ayrıca ders kitapları da yazdı.
Peyami Safa’nın fıkra ve makalelerinde sağlam bir mantık dokusu ve inandırıcılık görülür. Romanlarında olaydan çok tahlile önem verdi; hayatı psikolojiyle yoğurdu, felsefeyi derinleştirdi. Toplumumuzdaki ahlâk çöküntüsünü, medeniyetin yarattığı bocalamayı, nesiller ve sosyal çevreler arasındaki çatışmayı dile getirdi. Zıt kavramları, duygu ve düşünce tezadını ustaca işledi.
Romanları: Gençliğimiz (1922), Sözde Kızlar (1922), Siyah-Beyaz Hikâyeler (1923), Aşk Oyunları (1924), Süngülerin Gölgesinde (1924), Mahşer (1924), Canan (1925), Ateş Böcekleri (1925), İstanbul Hikâyeleri (tarihsiz), Şimşek (1927), Bir Akşamdı (1928), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930), Fatih-Harbiye (1931), Atilla (Tarihî roman, 1932), Bir Tereddüdün Romanı (1933), Hep Senin İçin (1934), Matmazel Noralya’nın Koltuğu (1949), Yalnızız (1951), Biz İnsanlar (1959).
Server Bedi adıyla yazdığı romanları: Ben Sen O (1923), Yürü Yavrum Yürü (1924), Seni Seviyorum (1924), Zıpçıktılar (1925), Uçurumda İnsanlar (1925), Resimli Billûr Köşk Hikâyesi (1925), Bir Genç Kız Kalbinin Cürümü (1925), Alnını Kara Yazısı (1926), O Kadınlar (1926), Hey Kahpe Dünya (1927), Karım ve Metresim (1927), Sabahsız Geceler (1934), Sinema Delisi Kız (1935), Çalınan Gönül (1935), Cumbadan Rumbaya (1936), Dizlerine Kapansam (1937), Korkuyorum (1938), Deli Gönlüm (2. bs., 1941), Rüya Gibi (1941), Uçurumda Bir Genç Kız (2. b., 1943), Kucaktan Kucağa (1943), Kanlı Günler (1943), İkimiz (1943), Fırtına Gecesi (1943), Ateş (1944), Beklenen Nişanlı (1955). Polisiye serisi: (Cingöz Recai’nin Harikulâde Sergüzeştleri serisi: 1924, 10 kitap) Cingöz’ün Kız Kaçırması, Nazar Boncuğu, Kasa Başında, Anadolukavak’ından Bin Cinayet, Elmaslar İçinde, Kanlıca Vak’ası, Kumaş Parçası, Yangın Yerinde, Cingöz Tehlikede, Cingöz Kafeste. (Cingöz Recai Kibar Serseri serisi: 1925, 10 kitap) Cingöz Geldi, Esrarlı Köşk, Karanlıkta Bir Aşk, Kadın Cinayeti, Düşman Şakası, Tütüncünün Ölümü, Aynalı Dolap, Tatavla Cinayeti, Son Muvaffakıyet, Cingöz’ün Akıbeti. (Polis Hafiyesi Kartal İhsan’ın Maceraları serisi: 1925, 10 kitap) Kartal Pençesi, Başkesenler, Boğuk Ses, Çocukları Çalan, Kanlı Esrarkeşler, Kağıthane Faciası, Yeraltındaki Ölü, Altı Parmaklı El, Tekinsiz Ev, Kızıl Çeneli Baş. (Civa Necati’nin Harikulâde Sergüzeştleri serisi: 1927-1928, 11 kitap) Alevlerden Sonra, Bacadan Çıkan Duman, Bir Düğün Gecesi, Bodrumda Kalanlar, Çalınan Vasiyetnâme, Esrarlı Dolap, İnci Tespih Şirketi, Japon Masası, Mişon’un Definesi, Tiyatro Baskını, Zifiri Karanlıkta. (Çekirge Zehra’nın Harikaları serisi: 1928, 8 kitap) Altın Kupa, Bıçağı Sapla, Denizde Bir Boğuşma, Dolap Deliğinden, Göztepe Soygunu, İki Sıçrayış, Mezarlıkta Hayalet, O Geceden Sonra. (Tilki Leman’ın Harikulade Maceraları serisi: 5 kitap) Apartman Baskını, Bir Damla Kan ve Bir Haykırış, Bur Fincan Su, Karanlıklara Doğru, Kızıl Maskeli Kadın. (Şarlok Holmes’e Karşı Cingöz Recai serisi: 1926-1928, 15 kitap) Kaybolan Adam, Karanlıkta Hücum, Han Baskını, Yerin Dibinde Sesler, Gece Tuzağı, Ateşten Gözler, Sekiz Adım Kala, Al Kanlar İçinde, Gece Kuşları, İmdat, Şeytani Tuzak, Sahte Şarlok, Domuz Sokağı Vak’ası, Polis Tuzağı, Cingöz’ün Ziyafeti.
Cingöz’ün Esrarı (1925), Kanlı Mektup (1927), Üç Buçuk Parmak (1927), Arsen Lüpen İstanbul’da Cingöz Recai ile Birlikte ve Karşı karşıya (1935), Ben Casus Değilim (1945), Kral Faruk’un Elmasları Peşinde (1955), Beyaz Cehennem (1955), Sultan Aziz’in Mücevherleri (1962), Zeyrek Cinayeti (1968).
Hikâyeleri: Hikâyeler (Halil Açıkgöz derledi, 1980). Oyunu: Gün Doğuyor (1937). Çocuk edebiyatı: Bir Mekteplinin Hatıratı-Karanlılar Kralı (1913). Çocuklara hikâyeler serisi: İki Öksüz Arkadaş (1925), Kuyuya Düşen Çocuk (1925), Korkunç Bir Akşam (1925), Küçük Hırsızlar (1925), Oduncunun Kızı (1925), Havaya Uçan At Güvercinlerin Sarayı (1925), Mava Sakallı Adam-Falcının Lâmbası (1925), İnsan mı Yılan mı? (1925), Paşa Kızıyla Köylü Çocuğu Hasan’ın Rüyası (1925), Cesur Gemici-Deniz Kızı (1925). (Server Bedi adıyla): Cesur Çocuklar (1928), Galatasaraylı (1931), Bir Varmış Bir Yokmuş (1934), Amerika’da Bir Türk Çocuğu (1934), Küçük Hikâyeler (1934).
İncelemeleri-denemeleri: Türk İnkılâbına Bakışlar (1938; Fikrî tekâmülünün etkisiyle ikinci baskıyı daha farklı işlemiştir), Büyük Avrupa Anketi (Gezi-röportaj, 1938), Felsefî Buhran (1939), Millet ve İnsan (1943), Mahutlar (1959), Nasyonalizm (1961), Sosyalizm (1961), Mistisizm (1961), (Son üç kitap tek kitap hâlinde: Nasyonalizm, Sosyalizm, Mistisizm, 1975), Doğu-Batı Sentezi (1963).
Biyografileri: Büyük Halâskârımız Mustafa Kemal Paşa, Değerli Kumandanlarımızdan Köprülülü Kâzım Paşa, Yakup Şevki Paşa Değerli Kumandanlarımızdan, Muhterem Hariciye Vekilimiz İsmet Paşa, Muhterem Heyet-i Vekile Reisimiz Rauf Bey, İstanbul’un İlk Şerefli Mümessili Refet Paşa, Missolini Kimdir? Faşizm Nedir (1943), Marks Kimdir? Marksizim Nedir? (1943), Rousseau Kimdir? Liberalizm Nedir? (1943), Atatürk Kimdir?Kemalizm Nedir? (1943), Ziya Gökalp Kimdir? Türkçülük Nedir? (1943), Makyavel Kimdir? Makyavelizm Nedir? (1943).
Objektif serisi (Sekiz kitap): Osmanlıca-Türkçe-Uydurmaca (1970), Sanat-Edebiyat-Tenkid (1971), Sosyalizm-Marksizim-Komünizm (1971), Din-İnkılâp-İrtica (1971), Kadın-Aşk-Aile (1973), Yazarlar-Sanatçılar-Meşhurlar (1976), Eğitim-Gençlik-Üniversite (1976), 20. Asır-Avrupa ve Biz (1976).
Ders Kitapları: Cumhuriyet Mekteplerine Millet Alfabesi (1929), Cumhuriyet Mekteplerine Alfabe (1929), Cumhuriyet Mekteplerine Kıraat (I-V, 1929), Yeni Talebe Mektupları (1931), Büyük Mektup Numuneleri (1932), Türk Grameri (1933), Okul Grameri (1941), Dil Bilgisi (1942), Fransız Grameri (1942), Türkçe İzahlı Fransız Grameri (1948). Çevirileri: Üç Kardeş (Server Bedi adıyla, Lemonnier’den, 1918), Katil Kim? (C. Ferrére’den, 1923), Engerek Düğümü (F. Mauriac’tan, 1934)
Beşir Ayvazoğlu, Peyami, Hayatı Sanatı Felsefesi Dramı’nı yayınladı (1998).
İLGİLİ ÖYKÜLER
