Askad Muhtar
Özbek Sovyet edebiyatının tanınmış tem-silcilerinden biri olan Askad Muhtar, 1920 yılında Fergana’da doğmuştur. O, yetiştirme yurdunda bü-yümüştür. Orta öğrenimini bitirip, Semerkant Devlet Üniversitesinde okumuş sonra Endican’daki Pedagoji Enstitüsünde çalışmıştır (1942-1945). Daha sonra Taşkent’e gelmiştir. "Yaş Leninçi", "Kızıl Özbekistan" gazetelerinde sorumlu kâtip olarak çalışmıştır. Özbekisatn Yazarlar Birliğinde kâtip olarak çalışmıştır. "Şark Yulduzi" (1960-1965) ve
"Gülistan" (1969’dan itibaren) dergilerinde baş redaktör olarak çalışmıştır. Bu yıllarda edebiyata yeni giren yazar ve şairlerin ilk eserleri, bu dergilerde ya-yımlanmaktaydı. Sonra, Özbekistan Edebiyatı ve Sen’eti gazetesinde çalışmıştır. Kısaca o, ömrü boyunca Özbek Sovyet edebiyatının yaratıcılarının beşiği sayılan gazete ve dergilerde çalışarak yaratıcıların yetişmesine, halkın kültürel gelişmesine büyük bir katkıda bulunmuştur. Üstat bir şair olan Askad Muhtar, 1996 yılında vefat etmiştir.
Askad Muhtar’ın ilk şiirleri, 1938 yılında ya-yımlanmaya başlamıştır. "Bizning Evladler "Bizim Kuşaklar"" adlı destanı 1939’da yayımlanmıştır. İkinci Dünya Savaşı yıllarında Sovyet vatanperverleri hakkında şiirler yazmıştır. Sonra şairin çeliğe su verenler hakkındaki destanı "Polat Kuyuvçi "Çeliğe Su Verenler" (1947), "Şeralining Dosti Berhayat "Şirali’nin Dostu.." gibi destanları, "Hemşeherlerim" (1949), "Mehnetge Şan-Şeref "Emeğe Şan Şeref", "Kette Yolde "Büyük Yolda", "Polat Şehri (1950), "İstikbal" (1951), "Rehmet Meh-ribanim "Teşekkür Ederim Mihribanım" (1954), "Hayatge Çaqırıq "Hayata Davet" (1956) gibi birçok kitapları yayımlanmıştır. Bu eserlerde Askad Muhtar, savaştan sonra Özbekistan’da canlanma dö-nemi, ziraat ve sanayiyi geliştirmeye aktif olarak katılanların hayatı ve arzularını ele almıştır. 1958’de onun "Tenlengen Eserler "Seçme Eserler"i çıkmıştır. Bu eseriyle bile Askad Muhtar, halka şair olarak tanınmıştı.
Bu dönemde Askad Muhtar, "Merdlik Çoqqısi "Mertlik Zirvesi" (1948), "Yahşilikke Yahşilik "İyiliğe İyilik" (1949) gibi dramlar da kaleme almıştır.
1950 yılmda onun "Deryaler Tutaşgen Cayde "Deryaların Birleştiği Yerde" adlı ilk mensur eseri olan uzun hikâyesi basılmıştır. Bu eserde yazar, Özbek işçilerinin, çelikçi ve demircilerinin hayatını işlemiştir. "Ape Singiller "Ablalar ve Kız Kardeşler" (1955) adlı romanı ise onun adını bütün Sovyetler Birliği’ne ve dünyaya tanıtmıştır. Eser, Sovyet hayat tarzının edebiyattaki görünüşünü, kadınların dokuma sanatına katılmalarını, çalışmalarını, hayatlarını, arzu ve ümitlerini ele almasıyla ayrılmaktadır. Bu roman, İngiliz, Hint, Urdu, Çin ve Romanya diline tercüme edilmiştir.
Askad Muhtar’ın "Karakalpak Kıssasi" (1958) adlı eserinde, Sirderya boylarında yaşayan Ka-rakalpakların hayatı hikâye edilmiştir. "Tugıliş "Doğuş" (1961) adlı romanında da yazar, kendinin iyi incelediği Özbek Sovyet işçilerinin hayatını tasvir etmiştir. Burada özellikle Özbek Sovyet işçisi dememin sebebi, Özbekistan’daki bütün işletmelerde başka devletten getirilen yüz yirmiden fazla milletin temsilcisi çalışmış, Özbekler ise köylerde pamuk yetiştirmiştir. Aynı zamanda eserde
halkların dostluğu, işçiler arasındaki dostluk, yani bir devlet için sadakatle çalışma gösterilmiştir.
Askad Muhtar’ın edebiyatta yıllarca edindiği tecrübe ve yeteneği "Çinar" (1969) adlı romanında hissedilir. Sovyet hükümeti, 1925 yılından başlayarak 1955’e kadar olan hapsetme, öldürme ve terör ile korkutup yok ettiği millî benlik, bana göre bu romanda aydınlatılmaya başlamıştı. Milli benliği ben bu romada birkaç noktada görüyorum. İlk olarak kendi döneminde Fitret’in zararlı diye hüküm çıkardığı Yesevî’nin yaratıcılığına bakış olumlu olmuş, hikmetlerden parçalar verilmiş ve bu romana sindiriliştir; ikinci olarak Türkistan’ın geleceği için mücadele eden "Türkistan" gazetesinin redaktörü olarak Türkistan ceditçilik ülküsünün yaratılmasında ve Hokand Millî Muhtariyet hükümetinde büyük bir görevde bulunan, sonra teröre kurban giden EseduUahoca oğlu tipinin olması yazarın cesaretinin göstergesidir.
Ancak yazarın "Buharaning Cin Köçeleri" Bu-hara’nın Dar Sokakları" adlı uzun hikâyesi, 80’ li yıl-larda yazılmış olsa da tarihe yine Sovyetlerin bakış açısıyla bakışın üstün olması sebebiyle millîlik açı-sından Çinar romanına göre nispeten geriye gidiş olmuştur diye düşünüyorum. Buna rağmen, diğer yazarların bu dönemi karaladıkları bir zamanda böyle bir hikâye yazmak da övgüye değerdir.
Askad Muhtar, Özbek Sovyet şiirinde kendine özgü bir ekol yaratan şairdir. Bununla birlikte onun tercümeleri de dünyanın en güçlü şairlerinin eserlerini Özbekçeye etkili tercüme etmesiyle tercümanlara bir ekol olarak hizmet etmiştir. Özellikle onun Tagor, T. Şevçenko, Puşkin, Lermontov, Blok’tan yaptığı şiir tercümeleri, okuyucuları tarafından iyi bilinmektedir.
Askad Muhtar’ın şiirleri, uzun hikâyeleri ve romanları Rus, Çin, Hint, Urdu, İngiliz, Bulgar, Roman ve başka dillere tercüme edilmiştir.
Askad Muhtar’ın "Tenlengen Eserler’! birkaç defa yayımlanmıştır. O, "Hemze Devlet Ödülü "nü almıştır. "Özbekistan Halk Yazarı" unvanına sahiptir. Aşağıda şairin "Sizge Eyter Sözlerim "Size Söyleyecek Sözlerim" (Taşkent, 1978) adlı şiir kitabından seçilen şiirler verilmektedir.
