Attila İlhan
15 Haziran 1925 tarihinde Menemen'de doğdu. İlk ve orta eğitiminin büyük bir bölümünü İzmir’de ve babasının işi dolayısıyla gittikleri farklı illerde tamamladı. İzmir Atatürk Lisesi birinci sınıfındayken mektuplaştığı bir kıza yazdığı Nazım Hikmet şiirleri sebebiyle yakalandı. 1941 Şubat'ında, 16 yaşındayken tutuklandı ve okuldan uzaklaştırıldı. Üç hafta gözetim altında kaldıktan sonra iki ay hapis yattı.
Türkiye'nin hiçbir yerinde okuyamayacağına dair bir belge verilince, eğitim hayatına ara vermek zorunda kaldı. Danıştay kararıyla, 1944 yılında okuma hakkını tekrar kazandı ve İstanbul Işık Lisesi'ne yazıldı. Lise son sınıftayken amcasının kendisinden habersiz katıldığı CHP Şiir Armağanı'nda Cabbaroğlu Mehemmed şiiriyle ikincilik ödülünü pek çok ünlü şairi geride bırakarak aldı. 1946'da mezun oldu ve İstanbul Hukuk Fakültesi'ne kaydoldu. Üniversite yıllarında Yığın ve Gün gibi dergilerde ilk şiirleri yayımlanmaya başladı. 1948'de ilk şiir kitabı Duvar'ı kendi imkânlarıyla yayımladı.
1949 yılında, üniversite ikinci sınıftayken Nazım Hikmet'i kurtarma hareketine katılmak üzere Paris'e gitti. Bu harekette aktif rol oynadı. Fransız toplumu ve orada bulunduğu çevreye ilişkin gözlemleri daha sonraki eserlerinde yer alan birçok karakter ve olayın temelini oluşturdu. Türkiye'ye dönüşünün ardından başı sürekli polisle derde girdi. Sansaryan Han'daki sorgulamalar; ölüm, tehlike, gerilim temalarının işlendiği eserlerinde önemli rol oynadı. Birkaç kez gözaltına alındı.
1951 yılında Gerçek gazetesindeki bir yazısından dolayı kovuşturmaya uğrayınca tekrar Paris'e gitti. Bu dönemde Fransızcayı ve Marksizmi öğrendi. 1950'li yılları İstanbul - İzmir - Paris üçgeni içerisinde geçiren Attilâ İlhan, ismini yavaş yavaş Türkiye’de duyurmaya başladı. Yurda döndükten sonra, Hukuk Fakültesi'ne devam etti. Ancak son sınıfta gazeteciliğe başlamasıyla öğrenimini yarıda bıraktı. 1953'te Vatan gazetesinde sinema eleştirileri yazmaya başladı.
1957'de askerliğini yaptıktan sonra, tekrar İstanbul'a döndü ve sinema çalışmalarına ağırlık verdi. On beşe yakın senaryoya Ali Kaptanoğlu adıyla imza attı. Sinemada aradığını bulamayınca, 1960'ta Paris'e döndü. Sosyalizmin geldiği aşamaları ve televizyonculuğu inceledi. Babasının ölümünün ardından İzmir’de yaşamaya başladı. Bu dönemde, Demokrat İzmir gazetesinin başyazarlığını ve genel yayın yönetmenliğini yürüttü. Aynı yıllarda, şiir kitabı olarak Yasak Sevişmek ve Aynanın İçindekiler serisinden Bıçağın Ucu yayımlandı. 1968'de Biket İlhan ile evlendi ve 15 yıl evli kaldı.
1973'te Bilgi Yayınevi'nin danışmanlığını üstlendi ve Ankara'ya taşındı. Sırtlan Payı ve Yaraya Tuz Basmak adlı eserlerini bu dönemde yazdı. Fena Hâlde Leman adlı romanını tamamladıktan sonra İstanbul'a yerleşti. İstanbul'da gazetecilik serüveni Milliyet ve Gelişim Yayınları ile devam etti ve bir süre Güneş gazetesinde yazdı. 1993-1996 yılları arasında Meydan gazetesinde ve sonrasında da 1996 yılından itibaren Cumhuriyet gazetesinde köşe yazıları yazmaya devam etti.
Türkiye’de televizyon yayınların başlamasını takiben oldukça erken bir dönemde (1979) Türkiye’nin tek kanalı ve devlet televizyonu olan TRT’de, ulusal Türk kültürü meselesini amaç edinen Çalar Saat adlı program ile izleyicinin karşısına çıktı. Ardından yine TRT’de başlayan ve özel bir kanalda devam eden Attilâ İlhan ile Zaman İçinde Yolculuk adlı program ile de uzun yıllar Türkiye’ye seslenme imkânı buldu.
Bu süreçte senaryo yazmaya tekrar başladı. Sekiz Sütuna Manşet, Kartallar Yüksek Uçar ve Yarın Artık Bugündür halk tarafından beğeniyle izlenilen diziler oldu. TRT 2, Star TV, Kanal Türk televizyonlarında programlar hazırladı.
Kendine özgü ulusal sol bir düşüncenin savunucusu olan yazar, hem solcu/sosyalist hem milliyetçi ve hem de Kemalist bir figür olarak belirmiştir. Milliyetçiliği ile Kemalistliği de solculuğu gibi kendine özgüdür. Onun halkçılık söylemi, milliyetçilik, yurtseverlik, demokrasi, özgürlük, eşitlik, egemenlik ve daha sonra din öğesinin de eklenmesiyle geniş bir tahayyül alanına sahiptir. Farklı kavramları bir arada barındıran bu düşüncenin beslendiği tarihsel dönem ise Millî Mücadele ve onu takip eden Cumhuriyet’in ilk dönemidir.
Attilâ İlhan, Kemalizm’i antiemperyalist ve antikapitalist bir halk hareketi olarak ifade ermiştir. Millî Mücadele yıllarından sonra gerçekleştirilen devrimlerin antikapitalist özellikler taşıdığını söyler. Devam eden yıllarda ise, Mustafa Kemal’in devrimlerini sürdüren Kadrocular, onun fikrî temelleri içinde önemli yer tutar. Batı emperyalizmi karşısında, dayanışmacı ekonomik modellerden ilham alan ve kısmi olarak kapitalizm eleştirisi taşıyan bu fikirler ona, Sultan Galiyev, Kadro dergisi ve Yön dergisi kanalıyla ulaşmıştır.
Özgün edebî ve akıcı bir dil ve kendine aşırı güven ile toplumun tüm kesimlerine aynı mesafeden seslenmiş ve Türkiye’nin yakın dönem ekonomik ve siyasi hayatını belgelerle topluma öğretme çabası içinde olmuştur. Yazara göre bağımsız aydın tipi ulusal ekonominin bağımsızlığına ve uluslaşmasına bağlı olarak oluşur. Onun eserlerinde aydın sıradan değildir. Özgün ve üretkendir. Her soruna ilişkin kendi gözlemi ve çözüm yöntemi vardır.
Ulusal kültür sentezi kavrayışı ile Türkiye’nin edebiyat, sanat ve siyaset dünyasının kurucu unsurlarından biri olma çabasında olmuştur. Edebî kariyerinin erken dönemlerinde edebiyat ve sanat dünyasında oluşturmaya çalıştığı “sosyal realizm” yaklaşımından başlatabileceğimiz ulusal sentez kavrayışı ile milliyetçi öğeleri ağır basan ve İslam’ı bir şekilde dışarıda bırakmayan kendine özgü bir Türkiye solu kurgulamıştır.
Kendisini önce Kemalist, sonra milliyetçi ve son olarak sosyalist olarak tanımlayan İlhan’ın, kendine özgülüğünün ilk izleri, Mustafa Kemal ve Kemalizm algısında görülür. Bir ulusal sentez olarak gördüğü Kemalizm’e sıkı sıkıya bağlıdır. Türkiye modernleşmesine yönelik kavrayışının oluşması, sosyalizm hakkında okumaya, düşünmeye ve sosyalizm konusunda belirli bir kavrayışa sahip olmaya başlamasıyla aynı döneme denk düşer.
Ömrü gazetecilik ve yazarlıkla geçen Attilâ İlhan 10 Ekim 2005 tarihinde vefat etti.
ŞİİRLERİ:
1948 - Duvar
1954 - Sisler Bulvarı
1955 - Yağmur Kaçağı
1960 - Ben Sana Mecburum
1962 - Bela Çiçeği
1968 - Yasak Sevişmek
1973 - Tutuklunun Günlüğü
1977 - Böyle Bir Sevmek
1982 - Elde Var Hüzün
1987 - Korkunun Krallığı
1993 - Ayrılık Sevdaya Dâhil
2002 - Kimi Sevsem Sensin
1953 - Sokaktaki Adam
1957 - Zenciler Birbirine Benzemez
1963 - Kurtlar Sofrası
1973 - Bıçağın Ucu
1974 - Sırtlan Payı
1978 - Yaraya Tuz Basmak
1981 - Dersaadet'te Sabah Ezanları
1980 - Fena Halde Leman
1988 - O Karanlıkta Biz
1984 - Haco Hanım Vay
2002 - Allahın Süngüleri-Reis Paşa
2005 - Gâzi Paşa
2007 - O Sarışın Kurt
ÖYKÜLERİ:
1999 - Yengecin Kıskacı
DENEME-ANI-SÖYLEŞİLERİ:
1957 - Abbas Yolcu
1985 - Yanlış Kadınlar Yanlış Erkekler
1970 - Hangi Sol
1972 - Hangi Batı
1976 - Hangi Seks
1980 - Hangi Sağ
1981 - Hangi Atatürk
1993 - Hangi Edebiyat
1995 - Hangi Laiklik
1997 - Hangi Küreselleşme
1975 - Faşizmin Ayak Sesleri
1980 - Gerçekçilik Savaşı
1981 - Batı’nın Deli Gömleği
1983 - “İkinci Yeni” Savaşı
1985 - Sağım Solum Sobe
1986 - Ulusal Kültür Savaşı
1991 - Sosyalizm Asıl Şimdi
1991 - Aydınlar Savaşı
1992 - Kadınlar Savaşı
CUMHURİYET SÖYLEŞİLER:
1988 - Bir Sap Kırmızı Karanfil
1999 - Ufkun Arkasını Görebilmek
2000 - Sultan Galiyef: Avrasya’da Dolaşan Hayalet
2002 - Dönek Bereketi
2004 - Yıldız, Hilâl ve Kalpak
SENARYOLARI:
1959 - Yalnızlar Rıhtım.
1960 - Ateşten Damla
1960 - Şoför Nebahat
1960 - Devlerin Öfkesi
1962 - Rıfat Diye Biri
1962 - Ver Elini İstanbul
1979 - Paranın Kiri
1982 - Sekiz Sütuna Manşet
1984 - Kartallar Yüksek Uçar
1986 - Yarın Artık Bugündür
1992 - Yıldızlar Gece Büyür
1993 - Tele-Flaş
Kaynak:
Ali Haydar Fırat, Türkiye’de Gazeteci Ve Aydın Kimliği: Attilâ İlhan, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazetecilik Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2012.
Nazan Kahraman, Attilâ İlhan Ve Ulusal Kültür Sentezi Kavrayışı, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Gazetecilik Ana Bilim Dalı, Doktora Tezi, 2012.
Arkın Hürtaş, Attilâ İlhan’da Kalkınma Algısı “Türkiye Örneği”, Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Ana Bilim Dalı, Kalkınma İktisadı ve İktisadi Büyüme Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
İLGİLİ ÖYKÜLER
