II. Yezid Bin Abdülmelik
Beşinci Emevi halifesi Abdülmelik b. Mervan’ın oğlu olan Yezid b. Abdülmelik, 684 yılında Şam’da doğdu. Abilerinden sonra üçüncü sırada veliaht tayin edilen Yezid b. Abdülmelik’in bu göreve gelmesi biraz da Ömer b. Abdülaziz’in işlerini adalet esasına göre yürütmesi nedeniyle olmuştur. Yezid b. Abdülmelik, Ömer b. Abdülaziz’in vefatını takiben halifelik görevine getirilince, Emeviler döneminin unutulmaya yüz tutan kötü izleri yeniden canlandırmıştır. Yezid b. Abdülmelik döneminde, Ömer b. Abdülaziz döneminde oluşturulan statüko bozuldu. Tabii onun hislerinin tesiriyle yürüttüğü bu siyaset, Emevi hanedanının da sonunu yaklaştırdı. Halife Yezid’in, önceliği Haccac’ın intikamını almak oldu. Çünkü, Irak Genel Valisi Haccâc b. Yusuf’un yeğeni ile evlenmiş ve doğan çocuğuna da Haccac’ın adını verecek kadar samimi ilişkiler kurmuştu. Bu nedenle, Haccac’ın yerine genel valilik görevine getirilen Yezid b. Mühelleb’e kin besliyordu. Yaptığı kötü muameleler nedeniyle Ömer b. Abdülaziz tarafından hapsedilen Yezid b. Mühelleb, onun ölümüne yakın günlerde hapisten kaçarak kendini kurtarmaya çalışmıştı. Yezid b. Abdülmelik, Yezid b. Mühelleb’i cezalandırmayı bir devlet sorununa dönüştürerek, Basra’da bulunan onun mensup olduğu Azd kabilesinin üzerine yürüdü. Basra valisi Adî b. Artât, Yezid b. Abdülmelik’in kuvvetleriyle şehre girmesini engelleyemedi. Böylece Basra’da kabileler savaşının fitilini ateşlemiş oldu. Sonuçta kazanan halife oldu ve Basra valisini hapse attırdı. Bunun üzerine Yezid b. Mühelleb, Basralıları isyana davet etti. Onun bu daveti etkisini gösterdi ve meydana gelen isyan sonucunda Ahvâz, Fars ve Kirman bölgeleri de hapse atılan Vali Artat’ın yanında yer aldı. Böylece halife Yezid b. Abdülmelik, hisleriyle devlet yönetmeye kalkmanın faturasını bütün topluma ciro etti.
Kabile Çatışmalarını Yeniden Başlattı
Yezid b. Mühelleb tarafından başlatılan isyan, 720 yılının ilkbahar aylarında muhalefet potansiyeli çok yüksek olan Küfe’ye ulaştı. Giderek daha tehlikeli boyutlara ulaşması ihtimali beliren isyanı bastırmak için halife Yezid b. Abdülmelik, Anadolu ve Azerbaycan cephelerinden getirttiği ordularıyla karargâhını Kufe yakınlarına kuran Yezid b. Mühelleb üzerine sevk etti. 24 Ağustos 720 tarihinde yapılan ve Akkale adı verilen savaşı kaybeden Yezid b. Mühelleb, yakalandığı yerde öldürüldü. Ardından bütün ailesi yok edildi. Akkale savaşı aynı zamanda Emevi Devletindeki genel toplumsal dengeleri de bozdu. Irak ve Horasan valiliğine getirilen Mesleme b. Abdülmelik, Küfe, Basra ve Horasan’a kendine bağlı memurlar tayin etti. Otonom bir vali gibi hareket ederek topladığı vergileri Şam’a göndermedi. Bu nedenle göreve getirildikten bir yıl sonra azledildi. Yerine getirilen Ömer b. Hubayra El Fazari ise kabilecilik yaparak toplumsal istikrarı tamamen ortadan kaldırdı. Yezid b. Mühelleb’in mensup olduğu Azd kabilesi ile onları destekleyen Yemen kabilelerini cezalandırmak istemesi nedeniyle kabileler arasındaki husumeti körükledi. Halife Yezid b. Abdülmelik de, bu süreçte vali Ömer b. Hubayra El Fazari’nin yanında yer aldı.
Orta Asya’da İsyanlar Başladı
Haccac’ın ölümünün ardından Kuteybe b. Müslim’in Horasan Valiliğinden alınmasından sonra Orta Asya’da Arapların egemenliği nazik bir denge üzerine oturmuştu. Halife Ömer b. Abdülaziz dönemini barış içinde geçiren bölge, Yezid b. Abdülmelik döneminde yeniden kaynamaya başladı. İç barışın bozulması Emevi idaresinden duyulan hoşnutsuzluğu isyana çevirdi. Bölgenin sadece kılıç ve kırbaç ile yönetileceği görüşünde olan Horasan valisi Cerrâh b. Abdullah’ın azledilmesi de isyanı önleyemedi. Hoşgörülü bir vali olan Said b. Abdülaziz döneminde Orta Asya’daki Türkler dayanışma içinde isyanlarını artırdılar. Emevi devletinin üst yöneticileri Horasan Valisinin hoşgörülü yönetimini eleştirerek ona hanım anlamına gelen “Hazayna” lakabı takmışlardı. Vali Said, meydana gelen isyanları bastırmakta başarısız olunca, yerine Said b. Amr El Haraşi getirildi. Kuteybe b. Müslim’in yönetimiyle isyanları bastırmaya çalışan yeni vali, bölgede iç göçler yaşanmasına neden oldu. Halkın büyük kısmı Fergana bölgesine göç etti. Göç edenler Semerkand emiri Cürak’tan yardım görmedikleri gibi, Fergana emiri de onları göçe teşvik etti. Aynı zamanda durumdan vali Said b. Amr El Haraşi’yi bilgilendirdi. Vali Saîd b. Amr El Haraşi, göç edenleri 722 yılında Hocent şehrinde kuşattı. Aldatılmışlığın verdiği ümitsizlikle teslim olmayı kabul edip, söz verdikleri haracı ödemeyi kabul eden halktan, 400 tüccar dışında kalan herkes kılıçtan geçirildi. Aynı katliam Zerefşan ve Kaşkaderyâ’da da yaşandı. Vali Said‘in soykırım boyutlarına varan katliamlarından rahatsız olan Irak Genel Valisi Ömer b. Hubeyre, yerine 724 yılında Müslim b. Said El Kilâbî’yi atadı. Yeni Vali Kilabi’nin hedefi Fergana vadisini tamamen ele geçirmek idi. Ancak halife Yezid’in ölümü onun bu hedefine ulaşmasına imkan vermedi.
Arap Olmayan Müslümanlardan Cizye Aldı
Yezid b. Abdülmelik döneminde Ömer b. Abdülaziz döneminde terk edilen pek çok uygulamaya yeniden dönüldü. Bu uygulamaların başında eşitlik ilkesi geliyordu. Arap olmayan Müslümanlardan alınan cizye vergisi bu dönemde yeniden getirildi. Bu durum 721 yılında Kuzey Afrika’da ayaklanmalara neden oldu ve Berberiler vali Yezid b. Müslim’i öldürerek yerine Muhammed b. Yezid’i getirdiler. Halife Yezid b. Abdülmelik, yaratılan bu fiili durum karşısında çaresiz kaldı. Halife Yezid döneminde, kendinden önceki dönemlerde olduğu gibi Anadolu’ye yönelik seferlere devam edildi. Aynı seferler Hazar çevresinde de durmadı. Nitekim 722 yılında sonuç alıcı bir saldırı başlatmak için Şubayt El Nahran komutasında 30 bin kişilik bir ordu Hazarlar üzerine gönderildi. Emevi ordusu karşısına denk bir kuvvetle çıkan Kıpçak ve Hazar Türkleri, Emevi kuvvetlerini yendiler. Döneminin en güçlü devletinin halifesi olan Yezid, bu sefer Cerrah b. Abdullah’ı Azerbaycan bölgesinin valiliğine tayin ederek seferleri yoğunlaştırdı. Cerrah b. Abdullah’a bağlı kuvvetler ile Hazarlar arasındaki mücadele süreç içinde Emeviler lehine neticeler verdi. Derbent ve çevresindeki Arap egemenliği güçlendi.
Devlet İşleri Hobisi Gibiydi
Halife Yezid, resmi işlerle uğraşmaktan sıkılan bir kişiliğe sahipti. O nedenle işlerin çoğunu valileri eliyle yürütmeyi tercih ediyordu. Zamanının çoğunu alışkanlıklarına ayıran Yezid, Ömer b. Abdülaziz tarafından saray çevresinden uzaklaştırılan kimselere unvanlarını iade etti. Onun döneminin en muteber kişilerinin başında Sallama ve Hababa adlı iki şarkıcı geliyordu. Şiire ve müziğe karşı büyük yeteneği olan halife Yezid’in en çok üzüldüğü anlardan biri şarkıcı Hababa’nın ölümü üzerine oldu. Dört yıl halifelik görevinde kalan Yezid, 724 yılında Şam yakınındaki Balkan’da vefat etti. Onun vefatında şarkıcı Hababa’nın ölümüne duyduğu üzüntünün etkisi olduğu kayıtlarda yer aldı.
Kaynak: Emeviler ve Emevi Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ankara, Ekim 2016.
İLGİLİ ÖYKÜLER
