I. Mutezid
Tam adı el-Mutezid Billah Ebu’l Feth Davud b. El-Mütevekkil, künyesi Ebu’l Feth’tir. I. Mütevekil Alellah’ın halife olan ikinci oğludur. Annesi Kazal adlı bir Türk cariyesidir. 1414 yılında, Sultan Ferec’e isyan edip onu tahttan indiren Şeyh el-Müeyyed el-Mahmudi’nin anlaşmazlıklar yüzünden sultanlığa getirdiği Müstain Billah’ı altı ay sonra önce sultanlıktan, sonra halifelikten azletmesiyle Ebu’l Feth’e halifelik yolu açıldı. Sultan olunca el-Müeyyed lakabını alan Şeyh el-Müeyyed el-Mahmudi onu Kal’atülcebel’e davet etti ve halife olarak atadı. Ancak kadılar ona biat etmek istemediler. Çünkü Müstain Billah şeri usullere göre görevden alınmamıştı; ayrıca o oğlu Yahya’yı veliaht tayin etmişti. Yine de yeni halife, hilafet hilatini giydi ve Mutezid Billah lakabını aldı. Halifeliğinin ilk yıllarında Timur’un oğlu Şahruh Azerbaycan üzerine yürüken Şeyh el-Müeyyed el-Mahmudi Karakoyunlular’a savaş ilan etmiş; bu karar dört mezhebin kadısı ile beraber verdiği fetva ile meşrulaştırılmıştı.
Döneminde Taht Değişiklikleri Çok Oldu
Mu’tezid, siyasi istikrarın kaybolduğu, Memluk tahtının kapanın elinde kaldığı bir dönemde hilafette bulundu. Döneminde birbirinin ardı sıra taht değişiklikleri oldu: Önce 1421 yılında Şeyh el-Müeyyed el-Mahmudi hayatını kaybetti ve yerine yedi yaşındaki oğlu el-Muzaffer lakabını alan Ahmed geçti. Rivayetlere göre yeni sultanın yaşının küçüklüğü yüzünden Mutezid Billah bu taht değişikliğine itirazlarda bulunmuştur. Ancak yeni sultanın yönetim işlerini eline alıncaya kadar vezir tayin edilen Tatar’ın devlet idaresini elinde tutması konusunda mutabakat sağlanınca Halife Mutezid Billah rıza göstermiştir. Sultan Ahmed’den sonra tahta veziri Tatar geçti. Tatar Atabeg Altunboğa’nın isyanını bastırmak için Suriye’ye gittiğinde Halife Mutezid Billah’ı ve kadıları da beraberinde götürmüştü. İsyan bastırılmıştı. Tatar, Şam’ı ele geçirmiş ve Atabeg Altunboğa’yı yakalamıştı. Bunun üzerine kendini sultan ilan etti; halife ve kadılar ona biat ettiler. Tatar tahta geçtikten sonra bir yıl içinde vefat etti. Yerine oğlu Muhammed geçti. Ancak o da vasisi Barsbay tarafından tahtından indirildi. Barsbay 17 sene hüküm sürdü. Onun sultanlığında Halife Mutezid Billah, sultanla beraber seferlere katıldı. Örneğin Sultan Barsbay’ın 1433 yılındaki Diyarbakır seferinde, dört mezhebin başkadıları (Şafii Kadısı Şehabeddin Ahmed b. Hacer, Hanefî Kadısı Bedreddin Mahmud Aynî, Maliki Kadısı Şemseddin Muhammed el-Besatî, Hanbelî kadısı Muhibbüddin Ahmed Bağdadî), emîrler ve âlimlerin yanı sıra halife de bulunuyordu. Rivayetlere göre Memlûk ordusu Urfa’dan Diyarbakır’a hareket ederken sultan ve halife at üzerinde yan yana bulunuyordu. Bir yanlarında dört mezhebin başkadıları, diğer yanlarında mübaşirler yer almışlardı. Barsbay’ın vefatından sonra ise Memlûk tahtına küçük oğlu Yusuf geçti. Barsbay’ın vefatının hemen ardından devletin ileri gelenleri Halife Mutezid Billah’ı çağırtmış ve halife emîrlerin ve âlimlerin hazır bulunduğu merasimde Yusuf’u devletin sultanı ilan ederek ona saltanat hilatini giydirmiştir. Yeni sultan da halifeye yeni iktalar bağışlamıştır. Yusuf’un saltanatı da sürekli olmamıştır. Tahta çıktığında daha 15 yaşındaydı ve idarede etkili değildi. Bu yüzden vasisi Çakmak bir süre sonra Halife Mutezid Billah’ın, dört mezhebin başkadılarının, emîrlerin ve âlimlerin katıldığı bir toplantıda, Yusuf’un küçük olduğunu, devleti yönetebilecek kabiliyette bulunmadığını, otoritesizlik yüzünden kargaşaların çıktığını ileri sürerek sultanın tahttan indirilmesi hususunda halifenin ve devlet ileri gelenlerinin desteğini aramıştır. Halife Mutezid Billah ve meclistekiler ona hak vermiş ve Yusuf azledilmiştir. 1438 yılında Mutezid Billah, Çakmak’a hilat giydirdi, “el-Melik ez-Zâhir” unvanını verdi ve yeni sultan tahta çıktı. Halife Mutezid, 1441 yılında günlerce süren bir hastalıktan sonra bu sultan devrinde vefat etti. Vefatından önce kardeşi Süleyman’ı veliaht tayin etmişti. Sultan Zahir Çakmak da cenaze namazına katılanlar arasındaydı. Mu’tezid Billah, ilim meclislerinde bulunmayı ve ilmî tartışmalar yapmayı seven bir halife idi, hoşgörülüydü ve cömertti. Halifeliği döneminde Bengal Sultanı Celaleddin Muhammed Şah, kendisine armağanlar göndermiş ve ondan kendisini sultan tanımasını istemiştir. Halife de onun bu isteğini kabul etmiş ve ona hilat göndermiştir.
Memlüklar ve Memlük Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ankara, Ekim 2019.
İLGİLİ ÖYKÜLER
