Mikail Bayram
1940 yılında, Van’ın Saray ilçesinde doğdu. Ataları İran’ın Hoy ilçesinden gelmektedir ve soy olarak da Azeri Türkü’dür.
İlkokulu Saray’da okudu. İlkokuldan mezun olduktan üç yıl sonra ortaokula kaydoldu. Bu üç sene içerisinde devamlı olarak köy işlerinde çalıştı. Okumaya istidadı olan Mikâil Bayram, köy işlerinden fırsat buldukça “Kerem ile Aslı”, “Köroğlu”, “Emrah ile Selvihan” gibi hikâyeleri okudu. Ailesinin İran’dan dostu olan ve Van’ın merkeze bağlı Karagündüz köyüne yerleşen Âşık Mahmud’un oğlu Âşık Davud Telli’den birçok hikâye dinledi. Özalp Ortaokulunda okuduğu yıllarda fırsat buldukça okuma alışkanlığının verdiği merakla Saray’da bulunan medreseye gitti. Medrese talebeleriyle birlikte ders gördü ve şiir yazmaya başladı.
15-17 yaşlarında, halk şiiri türünde şiirler yazıp sazla terennüm etti. Kısa bir süre âşıklık da yaptı. Ailesi, Mikâil Bayram’ın okumasından yana değildi. Ancak Mikâil Bayram ortaokuldan kendisi ile birlikte mezun olan yedi arkadaşı gibi liseye devam etme niyetindeydi. Babası, oğlunun okumakta kararlı olduğunu fark edince bu kez de Sanat Lisesine yazılması telkininde bulundu. Mikâil Bayram ise İmam Hatip Lisesinde okumak istedi. Ancak Van ve çevresindeki illerde bu lise olmadığından Van Atatürk Lisesine kaydını yaptırdı. Kalacak yer sıkıntısı yaşayan Mikâil Bayram, okulun açıldığı ilk bir-iki ay Van’daki bir camide kaldı. Yaşadığı bütün zorluklara rağmen okuma ve araştırma azminden asla vazgeçmedi. Bir yandan Farsça öğrenirken bir yandan da Arapça ve Osmanlı Türkçesi öğrenmeye başladı. Millî Eğitim Bakanlığınca yayımlanan “Şark Klasikleri” serisini okuyan Mikâil Bayram’ın Doğu edebiyatına ilgisi lise tahsili yaptığı dönemde arttı.
Üniversite tahsili için birinci derecede tercihi ilahiyattı. Bu tercihinin sebebi medresede öğrendikleri ile yüksek seviyedeki ilahiyat arasındaki bağlantıyı kurabilmekti. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesine 1961-1962 öğretim yılında kaydını yaptırdı. Bir gün hocası Necati Lugal, Mikâil Bayram’ı Cebeci Maarif Kütüphanesi’ne gönderdi; Âşık Paşa’nın “Garibname” adlı eserinin numarasını verdiği nüshasını kendisi için kopya etmesini istedi. Mikâil Bayram böylece ilk kez el yazması eserlerle tanıştı. Bugüne kadar da yüz otuz bin el yazması kitabı inceledi. Mikâil Bayram üniversite tahsili döneminde de oldukça başarılıydı. Henüz üniversite ikinci sınıftayken lisans tezini alıp çalışmaya başladı. “Zerdüşt ve Avestası” konulu lisans tezi ile 1966 yılında üniversiteden mezun oldu.
30 Nisan 1966 tarihinde Adana Kız Lisesine din bilgisi öğretmeni olarak tayin edildi. Bir yıl sonra da vilayet emriyle Adana İmam Hatip Lisesi meslek dersleri öğretmenliğine getirildi.
İran Şahı’nın 2500. taç giyme merasimi vesilesiyle Türkiye’ye verilen iki doktora bursundan birini kazandı ancak ailesine yardım etmesi nedeniyle bu bursu kullanmadı. Bu, kendi söylemiyle hayatındaki en büyük hatasıydı.
1968 yılında Konya Yüksek İslam Enstitüsü Fars Dili ve Edebiyatı öğretim görevlisi olarak tayin oldu. Buradaki görevi esnasında vatani görevini gerçekleştirmek üzere İstanbul’a gitti. Askerden dönünce 1973 yılında Kayseri Yüksek İslam Enstitüsü Fars Dili ve Edebiyatı öğretim görevliliğine getirildi. 1975 yılında da İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arap–Fars Filolojisi kürsüsünde “Şeyh Nasiruddin Mahmud Hayatı, Çevresi ve Eserleri” adlı doktora tezini tamamlayarak doktor ünvanını aldı.
1975 yılında Bursa İlahiyat Fakültesine kurucu öğretim üyesi olarak tayin edildi. 1979 yılında tekrar Konya Yüksek İslam Enstitüsü Fars Dili ve Edebiyatı öğretim görevliliğine atandı.
Mikâil Bayram toplam on iki yıl ilahiyat fakültelerinde Fars dili ve edebiyatı dersleri okuttu.
Nisan 1980 tarihinde Konya Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü öğretim görevliliğine getirildi. Burada Osmanlı paleografyası, İslam tarihi, Selçuklu tarihi gibi dersleri okuttu.
1990 yılında doçent olduktan sonra da Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Orta Çağ Tarihi Ana Bilim Dalı Başkanı oldu. Bu dönemde akademik alanda yazdığı bilimsel çalışmalarını yayımladı. 1994 yılında Tarih Bölümü Başkanı oldu. Bu tarihten sonra da Orta Çağ Tarihi Ana Bilim Dalı ve Tarih Bölümü Başkanlığı görevini birlikte yürütmeye başladı.
Arapça, Farsça, Pehlevice Kürtçe ve Türk lehçelerine vâkıf olan Mikâil Bayram, 2007 yılında yaş haddinden ötürü emekliye ayrıldı.
Mikâil Bayram, “ömrü sıkıntılarla geçmiş bir cevher” olarak anıldı. Ağır yaşam koşullarına rağmen genç yaşta ilimle ilgilendi ve tarihin karanlıkta kalan pek çok noktasını aydınlattı. Mikâil Bayram sadece bir ilahiyatçı, tarihçi olmayıp sanatla da alakadar oldu. Hat sanatı ve şiire merakı bilinmektedir. Âşıklık geleneğinden gelen ve ailesinde de âşıkların olduğu Mikâil Bayram’ın yayımlanmış divan ve divançesi ile yayımlanmamış pek çok şiiri mevcuttur.
Mikâil Bayram çalıştığı konulara dair bütün tespitlerini birinci elden kaynaklardan elde etti. El yazması eserler üzerinde mütehassıs olan Mikâil Bayram bu eserlerle ilgili önemli tespitlerini defterlere kaydetti. Bu defterler sayesinde el yazması kütüphanelerinde hizmet verenlerin işi de bir nevi kolaylaştı.
Mikâil Bayram’ın makale ve kitapları genel olarak Anadolu Selçuklu devrinde fikrî hareketler üzerinedir. Ahi Evren ve Ahi Teşkilatı ile meşguliyeti otuz yılı aşmış bulunmaktadır. Bu meşguliyeti neticesinde devrin tarihi bir nebze de olsa aydınlanmıştır.
2 Ağustos 2024 tarihinde vefat etti.
Eserleri: Fatma Bacı ve Bâcıyân-ı Rûm, Ahi Evren ve Ahi Teşkilatı’nın Kuruluşu, Şeyh Evhadü’d-Din Hâmid el- Kirmanî ve Evhadiye Tarikatı, Fil Olayı’nın Mahiyeti, Tarihin Işığında Nasreddin Hoca ve Ahi Evren, Türkiye Selçukluları Üzerine Araştırmalar, Destursuz Bağdan Üzüm Yiyenler, Sosyal ve Siyasî Boyutlarıyla Ahi Evren-Mevlana Mücadelesi, Selçuklular Devrinde Konya’da Dinî ve Fikrî Hareketler, Danişmend Oğulları Devletinin Bilimsel ve Kültürel Mirası.
Tercümeleri: İslam İnkılâbının Programı, Tasavvufi Düşüncenin Esasları, İman’ın Boyutları, Hüseyin b. Mansur el-Hallac...
KAYNAK: Gülhan Canan Eroğlu, Prof. Dr. Mikâil Bayram’ın Hayatı ve Eserleri, Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Niğde 2010.
https://www.elipskitap.com.tr/yazar/mikail-bayram/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/tarihin-kuyumcusu-cuceler-nasil-dev-olur-devler-nasil-cuce/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/mikail-bayramin-aynasinda-99-isim/
https://www.elipskitap.com.tr/urun/mikail-bayramin-aynasinda-99-kavram/
İLGİLİ ÖYKÜLER
