Seyyid Mustafa Nureddin Efendi
1846 yılında Bağdat’ta doğdu. Babası ulemadan ve Sâdât-ı Hüseyniyye’den Şeyh Abdülkadir Geylani Camisi hatibi Edhemizâde Seyyid Mehmed Emin Efendi’dir.
Mahlası “el-Hüseynî”dir. Yazdığı tüm eserlerinde isminden sonra “el-Hüseynî” mahlasını kullanarak nesebine atıfta bulundu.
Bağdat’ta Mekâtib-i İbtidaiyye’nin bulunmaması sebebiyle ilk İslami ilimleri bölgelenin ileri gelen hocalarından tahsil ederek icazetini aldı. Arapçanın yanı sıra Türkçeye de tam bir vukufiyet sağladı. Henüz 16 yaşında iken Bağdat’ta Hatuniye Camisi müderrisliği ile hizmet hayatına başladı, akabinde 16 Ocak 1874’te Basra vilayeti meclis-i temyiz mümeyyizliğine, 16 Şubat 1875’te Bağdat vilayeti meclis-i temyiz azalığı görevlerine tayin edildi.
16 Ocak 1881’de Bidâyet-i ceza idaresi riyâseti; 2 Ağustos 1880’de Abdullah Kastalânî medresesi müderrisliği; 22 Eylül 1883’te Hille sancağı müftülüğü ve evkaf müdürlüğü görevlerine tayin edildi. Yaptığı ilmi çalışmalar ve hizmetlerinden dolayı 28 Ocak 1891’de İzmir payesi ile taltif edildi.
28 Haziran 1894’te Divaniye müftülüğü görevine tayin edildi. 15 Şubat 1909’da Bağdat mebusu seçildi, müftülük görevine oğlu Bağdat Hatuniye Medresesi müderrisi İsmail Hakkı Efendi tayin edildi. Bağdat’ta Hacı Ali Bey, Babanzâde İsmail Hakkı Bey, Sason Efendi; Divaniye’de Seyyid Mustafa Nuri Efendi, Mehmet Şevki Paşa ve Kerbela’da Abdülmehdi Bey mebus seçildi.
Meclis-i Mebusan 3. dönem mebusları: 17 Aralık 1908 - 18 Ocak 1912 tarihleri arasında görev yaptı. Meclis-i Mebusanı çok partili ilk seçimler sonucunda oluştu. Osmanlı vatandaşı olan etnik guruplara temsil imkânı tanıyan Meclis-i Mebusan gerek oluşumu ve gerek çalışmaları itibariyle demokrasi tarihimizde önemli bir yere sahiptir. Bu dönem, mebus olarak parlamentoya katıldı.
Devlet yöneticileri, Şiiliğin yayılmasını engelleme konusunda alınacak önlemlerin araştırılması için fikir birliğine vardı; gerek bölgesel durum gerekse dinî hassasiyetlerin tesiriyle Şii ulemanın faaliyetlerinin engellenmesi yerine, Sünniliği etkin kılacak politikalar uygulanmasına karar verildi. İlk olarak o bölgedeki halkın ve yerleşik hayata alışmaya çalışan bedevi aşiretlerin, itikatlarını düzeltmek için ilmî kudretleri yeterli olan vaizler görevlendirildi. Yerlerine lisan-ı mahallîye ve ahvâl-i aşâyire vakıf, Şiilerin ehlisünnet hakkındaki “batıl fikirlerini” bilen, ayrıca yeterli düzeyde Arapça bilgisine sahip, ilmî bir heyet tarafından seçilen, ebnâ-yı Arap ve sahihü’n-nesep sâdâttan 10 kişi müderris tayin edildi. Bu müderrislerin, Bağdat Nâibi ve Bağdat Nakîbü’l-eşrâf kaymakamının başkanlığında muteber ulemanın katılımıyla oluşturulacak ilmî bir heyet vasıtasıyla seçilmesi şart koşuldu. Burada en dikkatimizi çeken husus, görevlendirilecek müderrislerin tamamının seyyidlerden seçildi olmasıdır. Bunun sebebi de şüphesiz seyyidlerin bölgede etkin bir nüfuza sahip olmalarıdır. Bağdad’da Şiiliğin yayılmasının engellemesinde yaptığı katkılar sebebiyle Hille Müftüsü Mustafa Nuri Efendi’nin rütbe ve maaşına zam yapıldı. 1922’de vefat etti.
Eserleri:
1-Er-Ravzü’l-ezher fi Terâcim-i âl-i Seyyid Cafer
2-El-Hilye fi Hısâbi’l-lihye
3-Akdü’l-kalb alâ marifeti’r-Rab
4-Akdü’n-nahr fi hükmi’l-muhalif li-nefsi’l-emr
5-Sellü’l-hüsam ala keşfi’l-lisâm
6-Büluğu’n-neyl fi tefsir âyeti etimmu’s-sıyam ile’l-leyl
7-El-Furkan beyne’l-küfr ve’l-iman
8-El-Kavlü’s-sedid fi Reddi İbni Ebi’l-hadid
9-Kelâmdan Unvanü’l-hidaye fi ridai erbabi’l-ğavaye,
10-el-Burhanü’l-celi fi’l-farki beyne’r-resul ve’n-nebi ve’l-veli,
11-el-Unsuru’t-tayyib fi nesebi ebi’t-tahir ve’t-tayyib,
12-ilm-i usulde ed-Dürrü’n-nakîd fi ahkami’l-ictihad ve’t-taklid,
13-Reddü’ş-şârid kıyasi’l-gâib ale’ş-şâhid,
14-ulum-ı edebiyyeden el-Feraidü’n-nuriyye,
15-ilm-i tasavvuftan Keşfü’s-sutûr an metâlii’l-bedûr
16-el-Metalibü'l-münife fi'z-zib ani'l-imam Ebû Hanife
17-Hulasatü'l-makal fi şeddi'r-rıhal
Kaynak: Esra Yıldız, Şeyhülislamlık Belgelerinde Hz. Peygamber’in İlmî Mirası (1879-1924) Yılları Seyyid Ulema Biyografileri, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İslam Tarihi ve Sanatları Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
İLGİLİ ÖYKÜLER
