Cengiz Han
21 Ocak 1155te doğdu. Deli-ün Boldokta doğdu. Babası Moğol Reisi Yesügay Bahadır, annesi Houlen Ecedir. Doğum adı, demirci anlamına gelen Timuçindir.On üç yaşında babasını kaybetti. Babasına tabi olan kabileler Cengiz Hanın ailesini terk etti. Aile yalnız kaldı. Bu sıkıntılı dönem yirmi yedi yıl sürdü. Cengiz Han ve ailesi balıkçılık ve avcılık yaparak geçindi. Cengiz Han Tayciyutlar, Merkitler ve diğer kabilelerle mücadeleye girişti. Bu mücadelesi ona tecrübe kazandırdı. 1195te çok sayıda kabile Cengiz Hana katıldı.
Cengiz Han 1197de Merkitleri yendi. 1199da Nayman Hakanı Buyruk Hanı bozguna uğrattı. 1200de Tayciyutlarla anlaşan kavimlerin üzerine yürüdü ve onları yenip kendisine tabi kıldı. 1201de Cengiz Hanın düşmanı olan Enkiras, Kurilas, Dörmen, Tatar, Katagin ve Salciyut kabileleri birleşti ve Cacirat ilinden Camoha Seçeni büyük han ilan etti. Cengiz Han onların da üzerine yürüdü. Camoha ve müttefikleri yenildi. Cengiz Han 1202de Tatar iline sefer düzenledi ve zafer kazandı. Büyük han ilan edilen Camoha-Seçen 1203te Cengiz Hana suikast düzenledi. Cengiz Han bunu önceden duyduğu için suikasttan kurtuldu.
Cengiz Han 1206da, tüm bozkır hükümdarlarını hâkimiyeti altında topladı. Onon Irmağı kıyısında kurultay yapıldı ve Cengiz Han, cihan hükümdarı anlamına gelen Cengiz adını alarak kağan ilan edildi.
1207de Tangutlar üzerine ikinci kez sefer yapıp ganimetle geri döndü. Aynı yıl içinde Kırgız hükümdarını, 1209da Uygur İdikutunu, 1210da Tangut hükümdarını, 1212-1214 arasında Hıtayları kendisine bağladı. 1217de Kırgız ilini hâkimiyeti altına aldı. 1219da tü ordusuyla birlikte Otrarı kuşattı. 1220de Buharayı, Semerkantı, Tirmizi aldı. 1224te Hârizmşah ülkesini tamamen hâkimiyeti altına aldı ve 1225te Moğolistana döndü. Tangutun başkentine bir sefer düzenlerken hastalandı ve Ağustos 1227de öldü.
Cengiz Han yaşamı boyunca tüm kültürlere yabancı kaldığı ve devlet teşkilatında sadece Moğol gelenekleri hâkim olduğu için, hükümdarken kurduğu teşkilat ilkel kaldı ve ölümünden sonra ancak kırk yıl devam edebildi. Cengiz Han, İslam ülkeleri de dâhil olmak üzere, kendisine karşı çıkan herkesi, kabile ve şehirleriyle birlikte ortadan kaldırdı. Moğol askerleri, İslam devletlerinin merkezlerini tahrip etti. Camiler ahır olarak kullanıldı.
Askerî başarısının sebebi, örgütlenme yeteneği, disiplin, süratli hareket ve acımasızlıktı.
Cengiz Hanın Cuci, Çağatay, Ögedey ve Tuluy adlı dört oğlu ile beş kızı oldu. Ölümünden sonra ülke, oğulları arasında bölüşüldü. Altın Orda Devletinin esasını teşkil eden Ak Orda, Batu Han tarafından kuruldu. Çağatay, kendi adıyla anılan bir devlet kurdu. Ögedey ise veliaht olup Moğol liderlerinin katıldığı kurultayda büyük han seçildi. Tuluy ise imparatorluğun merkezini teşkil eden Moğolistanın sahibi oldu.
İLGİLİ ÖYKÜLER
