Hadi İlel-Hak
Ebu Muhammed Musa El Hadi İlel-Hak, 764 yılında günümüzde Tahran yakınlarında küçük bir yerleşim yeri olan Rey’de doğdu. Babası Mehdi Billah’ın, amcası İsa b. Musa’yı veliahtlıktan vazgeçirmesi üzerine 777 yılında veliaht tayin edildi. Bu yıldan itibaren kendini babasının yerine hazırlayan Musa, 778 yılından itibaren de fiilen babasının görevini yürütmeye başladı. 779 yılında ise hac emîrliği görevini yürüttü. Babasının 780 yılında Bizans’a sefere çıkması üzerine de devletin yönetimini yine o üstlendi. Musa, 784 yılında ordu komutanı olarak Taberistan’a gitti. Kendisinin yokluğunda babası, küçük oğlu Harun’u onun yerine geçirmek istedi. Kendisinin eski adı Astarabad olan Cürcan şehrinde bulunduğu sırada babası tarafından Bağdat’a davet edilen Musa, bu davete müspet cevap vermeyerek babasının kardeşini yerine veliaht yapma planına karşı geldi. Mehdi Billah, planını uygulamak için oğlu Harun ile birlikte Cürcan’a gitmek üzere yola çıktı ancak 4 Ağustos 785 tarihinde yolda hayatını kaybetti. Babasının vefat ettiği gün Musa da Hadi İlel-Hak adıyla halife ilan edildi. Hadi halifelik koltuğuna oturduğunda onu karşılayan en önemli sorun, Ehl-i Beyt’ten Hüseyin b. Ali’nin Medine’de başlattığı isyan hareketi oldu. Hz. Hasan’ın torunlarından olan Hüseyin b. Ali, Abbasi Ailesi ile Ehl-i Beyt’ten olan bazı insanlar arasında çıkan ihtilaftan sorumlu tutulmasından dolayı hapse atılmak istenince başkaldırarak Medine’de halktan biat aldı. Daha sonra da hacca gelenlerden biat almak üzere Mekke’ye gitti. Hadi, Abbasiler’e yönelik bu ayaklanmayı bastırmak üzere hazırladığı kuvvetleri Hüseyin b. Ali’nin üzerine gönderdi. İki kuvvet, Mekke yakınlarındaki Fah Vadisi’nde kanlı bir savaş yaptı. Şiiler tarafından Kerbela’dan sonra en acıklı ve en dramatik olay olarak kabul edildiği için matem günü ilan edilen 11 Haziran 786’daki savaşta Hüseyin b. Ali hayatını kaybederken, dayısı İdris b. Abdullah Fas’a kaçarak orada İdrisîler Hanedanı’nı kurdu. Fah’taki savaştan sonra Hadi, Ehl-i Beyt’e karşı baskıyı artırdı. Baskılardan kaçmak isteyenlerin geride bıraktığı mallar müsadere edildi. Aynı dönemde bugünkü Cizre ilçesi merkezli El Cezire bölgesinde Harici isyanı çıktı. İsyanın başında liderleri Hamza b. Malik El Huzai’nin komutasında Abbasi ordusunu yenen Hariciler, daha sonra imha edildiler. Diğer yandan Dihye b. Musab’ın Mısır’da çıkardığı isyan, Hadi’nin halifeliği döneminde de sürdü. İsyancılar, Abbasi kuvvetlerini yenip Yukarı Mısır’ı yağmaladılar. İsyan, 785 yılının Aralık ayında Suriye’den gönderilen birliklerle bastırıldı. Hadi, 13 aylık halifeliği sırasında zındıklarla mücadele etmeyi kendine ilke edindi. Aynı dönemde Bizans’a karşı seferler de sürdürüldü.
Harun Reşid’i Veliahtlıktan Azletmek İstedi Evladın kardeşten daha çok sevildiğinin en somut örnekleri veliaht atamalarında görülmüştür. Babasının İsa b. Musa’ya yaptığını o da Harun Reşid’e yapmak istedi. Bu amaçla Harun Reşid’i veliahtlıktan vazgeçirip henüz büluğ çağına girmemiş oğlu Cafer’e koltuğunu bırakmaya çalıştı. Bunu kabul etmeyen Harun’u da hapse attırdı. Ancak 15 Eylül 786 tarihinde İsabad’da vefat etti ve orada defnedildi. Bazı kaynaklarda Hadi’nin, annesi Hayzuran tarafından öldürtüldüğü iddialarına yer verilmiştir.
Kaynak: Abbasiler ve Abbasi Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ocak 2017, Ankara.
İLGİLİ ÖYKÜLER
