Müstain Billah
On ikinci Abbasi halifesi olan Ahmet b. Muhammed b. El Mutasım, 832’de Samarra’da doğdu. Abbasiler’in sekizinci halifesi Mutasım Billah’ın torunu olan Muhammed b. Muhammed, on birinci Abbasi halifesi Müntasır Billah’ın vefatı üzerine, saray erkânının aralarında yaptıkları toplantı sonunda halifelik görevine getirildi. Onu halifelik görevine getiren heyette Türk komutanlar Boğa El Kebir, Boğa es-Sagir ve Otamış ile birlikte Vezir Ahmet b. Hasib ve diğer devlet adamları hazır bulundu. Diğer Türk askerleri de sarayda alınacak karara uyacaklarını ilan ettiler. Ancak daha önce Halife Mütevekkil’in öldürülmesi işine karıştıklarından kendilerinden intikam alır düşüncesiyle Mütevekkil’in çocuklarının halife seçilmesine razı olmayacaklarını bildirdiler. Yapılan görüşmeler sonunda Mutasım Billah’ın torunu Ahmet b. Muhammed’in Mustain Billah lakabıyla 9 Haziran 862’de halife ilan edilmesine karar verildi. Ertesi gün biat merasimi sırasında bazı gruplar, Mustain’in halifeliğine karşı çıkarak önceki halife Müntasır’ın kardeşi Mu’tez Billah lehine tezahürat yaptılar, hatta Bâbülâmme’ye hücum edip yağmaya giriştiler. Böylece öteden beri Türk askerlerinin iktidarı ellerinde tutmalarından rahatsız olan Bağdat halkı ilk defa Türklere karşı başlatılan bir eylemin içinde yer almış oldu. Boğa El Kebir olaya müdahale ederek birçok kişinin ölümüne sebep olan karışıklıklara son verdi. Halife de cülus bahşişi dağıtıp olayları yatıştırdı. Mu’tez Billah’ı ve kardeşi Müeyyed’i de hapsettirdi.
Türk Komutanların Nüfuz Mücadelesi Başladı
Mustain Billah hilafet makamına geçince Otamış’ı Mısır ve Mağrip, Muhammed b. Tahir’i Horasan, Muhammed b. Abdullah b. Tahir’i Irak-Fars valiliğine tayin etti. Bir süre sonra Türklerle Vezir Ahmet b. Hasib’in arası açıldığından Otamış’ı vezir tayin etmek zorunda kaldı. Ahmet b. Hasib bütün mallarına el konulup önce Girit Adası’na, ardından Kayrevan’a gönderildi. Bu olaydan sonra iktidar Otamış ile kâtibi Şücâ b. Kasım’ın eline geçti. Bağdat halkı da Türk askerinin nüfuzundan rahatsızlık duyuyordu. Bu nedenle Abbasi kuvvetlerinin Bizans karşısında yenilmesini bahane ederek isyana kalkıştılar. İsyana Şâkiriyye denilen ücretli askerler de katıldı. 863 yılının Nisan ayında meydana gelen isyanda hapisteki mahkûmlar da salıverildi. Türk askerlerini hedef alan isyan Samarra şehrine kadar yayıldı. Ancak Türk askerleri, isyanı bastırdılar. Ardından komutanlar Boğa es-Sagir ve Vasif’e bağlı Türk askerleri, devletin mali ve siyasi durumunun bozulduğunu iddia ederek 7 Haziran 863 tarihinde Vezir Otamış ve kâtibine karşı ayaklanıp ikisini de katlettiler. Olayları izlemek zorunda kalan halife, katledilen veziri Otamış yerine, Ahmet b. Salih b. Şîrzâd’ı atadı. Başkomutanlığa da Bagir El Türkî’yi getirmek istedi. Bu durum Boğa es-Sagir ile Vasif’i rahatsız etti. Boğa es-Sagir ile Vasif’in kendisine karşı bir eylem gerçekleştireceğini haber alan Bagir El Türkî, askerleriyle görüşerek halifeyi ve iki komutanı katletmeye karar verdi. Komutan El Türkî’nin planını haber alan halife, Boğa es-Sagir ve Vasif ile anlaşarak El Türkî’yi yakalattı. Bunun üzerine El Türkî’ye bağlı askerler ve diğer Türkler ayaklanıp Samarra’daki ordu kışlasını bastı. Ayaklanmanın daha da büyümemesi için Bagir El Türkî, hapiste öldürüldü. Buna rağmen olaylar durmadı. Boğa es-Sagir ve Vasif de isyanı bastıramadı. Bunun üzerine halife, her iki komutanı da yanına alarak Samarra’yı terk ederek 6 Şubat 865’te Bağdat’a ulaştılar.
Aynı Anda İki Halife
Halifenin Samarra’yı terk etmesinden rahatsızlık duyan Türk askerleri ve diğer Müslüman Türkler, halifeye pişmanlıklarını bildiren bir elçi gönderdiler. Fakat halife onların tekliflerini kabul etmedi. Bunun üzerine Türk askerleri, Mu’tez Billah’ı halife yapmak üzere 12 Şubat 865’te yeniden isyan ettiler. Vilayetlere mektup gönderen Türk askerleri, Halife Mustain Billah’ın görevinden alındığını ve yerine Mu’tez Billah’ın geçtiğini bildirdiler. Abbasi sarayına fitne sokan bu hamle ile biri Bağdat’ta, diğeri Samarra’da olmak üzere iki Abbasi halifesi ortaya çıktı. Sonradan halife olmasına rağmen Mu’tez Billah, Mustain Billah’ın kendi lehine görevini bırakmasını istedi. İki halife arasındaki dengeyi Boğa El Kebir’in Humus’ta bulunan oğlu Musa değiştirdi. Musa, Mu’tez Billah tarafına geçerek Mustain Billah’ın elini zayıflattı. Bu gelişmeden cesaret alan Mu’tez Billah, 24 Şubat 865’te kardeşi Ebu Ahmed’i büyük bir orduyla Bağdat’a gönderdi. Bir ay süreyle işgal altında tutulan Bağdat halkı, Mustain Billah’ın görevini bırakmasını istedi. Halkın da kendisini istememesi üzerine Mustain Billah hazineden 50 bin dinar para ödenmesi, kendisine yıllık geliri 30 bin dinar olan bir yerin verilmesi ve Mekke’ye gidinceye kadar Vasıt şehrinde oturmasına müsaade edilmesi şartıyla halifelikten çekildi. Halifelik alametlerinden olan asa ve hırkayı görevlilere teslim ettikten sonra ailesiyle birlikte 24 Ocak 866’da Vasıt’a hareket etti. İlk Abbasi halifesi El Seffah ve Ebu Cafer El Mansur’dan sonra babası halife olmadan halifelik görevini üstlenen ilk kişi olan Mustain Billah 20 Ekim 866’da Mu’tez Billah’ın görevlendirdiği koruması Said b. Salih tarafından Samarra’da öldürüldü. Mustain Billah, Mütevekkil Alellah ve Müntasır Billah’ı ortadan kaldıran Türk komutanların, kendisini de ortadan kaldıracakları korkusuyla icraatlarına müdahale edemedi.
Bizans’a Karşı Seferler Durmadı
Mustain Billah’ın dört yıllık halifelik dönemindeki bütün karışıklıklara rağmen Bizans’la yaşanan çatışmalar hep sürdü. Bizans ile sınır hattı olan Niğde-Aksaray hattına kadar Abbasi orduları onun döneminde de seferler düzenledi. Aynı şekilde Mekke’de, Medine’de, Taberistan’da da sık sık ayaklanmalar çıktı. Abbasi güçlerini çok zorlayan bu ayaklanmalar, kanlı şekilde bastırıldı.
Kaynak: Abbasiler ve Abbasi Halifeleri, Hasan Yılmaz, Elips Kitap, Ocak 2017, Ankara.
İLGİLİ ÖYKÜLER
